ۇلتتىق رۋحتىڭ العاباسار، ومىرشەڭ جاعىن جىرلايىق

 
  جۇڭگو جازۋشىلار قوعامى مەن مەملەكەتتىك ۇلت ىستەرى كوميتەتى ۇيىمداستىرعان 11-كەزەكتى از ۇلتتار ادەبيەت جاسامپازدىعىنىڭ «تۇلپار   سيلىعى» 2016-جىلى قىركۇيەكتىڭ   27-كۇنى بەيجيڭ قالاسىندا تاراتىلدى. جازۋشى، اقىن، ەتنوگراف نۇريلا قىزىقان قىزىنىڭ ماڭدايى جارقىراپ    «باقىتتىڭ ءيىسى» اتتى اڭگىمە - پوۆەستتەر جيناعىمەن توپ جاردى. بۇل جولعى سيلىققا يە بولعان 27 اۆتوردىڭ ىشىندە اۆتونوميالى رايونىمىزدان  قايرات اسىم،ءىلحارجان سادىق، گۇلنار وبۇل،حۋاڭ-ي،نۇريلا قىزىقان قىزى قاتارلى 5 اۆتورىمىز بار. وسى ءساتتى وراي ەتىپ نۇريلا قىزىقان قىزىمەن بولعان سۇحباتتى وقىرمانعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.
 
  _ سالەمەتسىز بە، نۇريلا اپاي؟! مەملەكەتتىك از ۇلت جازۋشىلارىنىڭ رۋحاني ەڭبەگىنە بەرىلەتىن «تۇلپار» سيلىعىڭىز قۇتتى بولسىن! بۇل تاۋداي ەڭبەك ءسىزدىڭ جانكەشتى جاسامپازدىعىڭىزدىڭ جەمىسى بولعانىمەن، ول شينجياڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ كەرەگەسى كەڭ جەمىستى ادەبيەت ەكەندىگىنىڭ ءبىر ايعاعى. ەڭبەگىڭىز جانا بەرسىن،جالپى وقىرمان  اتىنان   شىعارماشىلىق تابىس تىلەيمىن.
 
  _ قۋانىشىما ورتاقتاسقان كوڭىلىڭە راقىمەت.
 
  _ ارينە،جازۋشىلىق ساپارىڭىزدا جەتكەن بيىك مىنبە مەملەكەتتىك از ۇلت جازۋشىلارىنىڭ جاسامپازدىعىنا بەرىلەتىن «تۇلپار» سيلىعى بولار. ونى ەنشىلەگەن كوكىرەگىڭىزدەن جارىپ شىققان «باقىتتىڭ ءيىسى» اتتى اڭگىمە _ پوۆەستتەر جيناعىڭىز. قۋانىشقا قۋانبايتىن پەندە جوق شىعار. سوندىقتان دا تابىسقا جەتكەن قاراپايىم ادام ساناتىندا ادەبيەت مايدانىنىڭ ماراپات مىنبەسىنە شىققاندا قانداي كوڭىل كۇيدە بولدىڭىز؟

  _ جازۋشىلىقتىڭ ماشاقاتتى جۇمىس ەكەنىن وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر. ەڭبەگىم ەل كوزىنە ءتۇسىپ جاتسا نەگە قۋانباسقا. «بەكەر اۋرە بولماعان ەكەنمىن» دەگەن تابان تىرەر تۇرعىم تياناقتانىپ قالعانداي بولدىم. ءبىراق،شىنىمدى ايتسام،قۋانىشتان بۇرىن «توقتايتىن جەرىڭ بۇل ەمەس» دەگەن جاۋاپقا تارتىلعان سياقتىمىن. ول - ولما، قامشىلاپ تۇرعان ءداۋىردىڭ قاتاڭ تالابىنا ەندى كەزىككەندەي بولدىم.
 
  _ءارقانداي ءبىر جازۋشىنىڭ شىعارماشىلىق جولىندا وزىنە ءتان قولتاڭباسى نەمەسە قالام ءىزى بولادى دەپ جاتادى. ولاي بولسا، ءسىزدىڭ وزىڭىزگە ءتان جاسامپازدىق تالعاممەن وقىرماندى ءىز تاستاپ قاي قيىرعا باستاي الدىم دەپ ويلايسىز؟
 
  _ جازۋشىلىق ءتاسىلىم بويىنشا   وقىرماندى تىم الىس ءتىلسىم قيىرلارعا ەمەس، قاراپايىم اۋىل تۇرمىسىنا باستاي بەرگىم  كەلەدى. پوۆەست پەن اڭگىمەلەرىمنىڭ كوبى اۋىل تۇرمىسىنداعى تاقىرىپتان الىنعان. ماعان ەڭ تانىس بولعان ورتا دا سول.
 
  اۋىل تۇرمىسى قوعامنىڭ رۋحاني دۇنيەسىن ءسىڭىرىپ جاتقان اسا كەڭ القاپ. ءبىراق، سول كەڭ القاپتىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە اياعىم ءالى جەتپەي جاتقانىن اڭعارامىن. ءبىز ءوزىمىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قاراپايىم اۋىلدا كوركەم نارسەلەر بار ەكەنىن تۇسىنە بەرمەيمىز. شىنىن ايتساق،الدىمەن كورەتىنىمىز «دامىماعان»،«مەشەۋ» جاعى. ال، وسى ورتادا ادامگەرشىلىك پەن ومىرشەڭدىك تولىپ جاتىر. مەنىڭ  بايقاۋىمشا ادامنىڭ كوزى ەكى ءتۇرلى: ءبىرى،فيزيولوگياسىنداعى جاراتىلىس كوزى؛ەكىنشىسى،سانا كوزى. ادامدار  جاراتىلمىش كوزدىڭ كورۋ تۇيسىگىمەن عانا اقىلدىق تانىمعا يە بولا المايدى. كورگەن نارسەلەردىڭ ءمانى سانا كوزىمەن اشىلادى. سانا كوزى  كەم  بولعاندا ءوزى جۇرگەن ورتانىڭ  كوركەمدىگىن كورە المايتىندار، سۇرقيانى سۇلۋعا بالايتىن، تۇبىنە جەتپەيتىن تۇسىنىكتەردى مالداناتىندار بولادى. جازۋشى جونىنەن العاندا،  ادامداردىڭ كۇندە كورىپ جۇرگەن قوعامدىق قۇبىلىستاردىڭ ىشىنەن ءبىر ءتۇيىندى ارقاۋ ەتىپ، ودان باسقالار ءالى بايقاي الماعان نەگىزگى ءمانى مەن سيپاتىن  اشىپ بەرۋدى شىعارمانىڭ ماقساتى  ەتەدى. ءبىر كىشكەنتاي دەتالدىڭ  ءوزىن تاقىرىپ ەتە وتىرىپ، قوعامدىق تارتىلىستاردىڭ ەڭ كۇردەلى  بۋىنىن سۋرەتتەپ كەتەتىن مىقتى جازۋشىلار بار. ولارعا ەلىكتەپ كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە بولىپ جاتقان شىنايى قۇبىلىستاردىڭ شىرايى مەن رايىن كۇزەتۋگە ۇمتىلىپ، وقىرمانداردىڭ قوعامدىق ورتاعا جاي كوزبەن ەمەس، سانا كوزىمەن كورۋىنە     ارنالعان سۋرەتكەرلىككە تالپىنىپ     ءجۇرمىن دەسەم بولادى.

  _ «ءىز» دەمەكشى،ميحىناتى   ۇشان - تەڭىز جازۋشىلىق ايدىنىنان توپ جارىپ العا وزعان «باقىتتىڭ ءيىسى» اتتى پروزالىق ەڭبەگىڭىز جانە حالقىمىزدىڭ تاريحىمەن تاعدىرلاسىپ كەلگەن اڭشىلىق مادەنيەتىنىڭ وتكەن داۋىردەگى ىزىنە ءتۇسىپ،ۇلتىمىزدىڭ تابيعات تانۋى مەن اڭ-قۇستىڭ ءتىلىن بىلگەن تاجىريبەسىن جيناپ، وقىرمان كوكىرەگىنە ءنار سيلاعان    «اڭشىلىق حيكاياتتارىمەن» جانە التاي ايماقتىق تۇڭعىش كەزەكتى ادەبيەت - كوركەمونەر سيلىعىن  ەنشىلەگەن    «قازاقتىڭ ساياتشىلىق مادەنيەتى» اتتى ەتنوگرافيالىق ەڭبەگىڭىز،ال،قولونەر مادەنيەتىنىڭ مايەگى بولعان ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتىڭ وزگەشە بوگەنايىن ۇزاق جىلدىق ىزدەنىسپەن، اسا ءبىر  جاۋاپكەرلىكپەن جىنتىكتەي وتىرىپ    اسەمونەرلىك ساۋاتقا جيناپ وقىرمانمەن قاۋىشتىرعان «قازاق ويۋ - ورنەگىنىڭ قۇرىلىمى» اتتى ەڭبەگىڭىز دە ونەر  ورىسىندەگى ساپارىڭىزدا قالدىرعان وشپەيتىن ءىزىڭىز بولماق. بۇل ءۇش ەڭبەگىڭىز دە ءۇش توبە. وسى ءۇش ونەر «ءىزىنىڭ» قايسىسىنىڭ سالماعى اۋىر دەپ باعامدايسىز؟
 
  ءارقايسىسى دا وڭاي ەمەس. ەڭ  اۋەلى، ادەبي شىعارمادان گورى   ەتنوگرافيالىق شىعارماشىلىق عىلمي تۇرعىدان جاۋاپكەرشىلىگى اۋىر. ول ادەبي شىعارماداي ۇيىڭدە وتىرىپ - اق قيال ەركىندىگىنە شالقۋىڭا كەلمەيدى. ءبىر ۇلتتىڭ تاريحىمەن بىرگە قابىسىپ كەلە جاتقان تۇرمىس-تىرشىلىگىنە بايلانىستى، ءار داۋىردەگى  جاراتىپ وتىرعان قيمىل-شارالارى مەن زاتتىق مۇرالارىنىڭ بارلىققا كەلۋ ۋاقىتى مەن  ءومىر ءسۇرۋ بارىسى شىنايى بەينەلەنۋى، دۇرىس ءتۇسىندىرىلۋى كەرەك. سول شىنايىلىققا جەتۋ ءۇشىن كوپ ماتەريال كورۋىڭ، كوپ جەرگە بارۋىڭ،كوپ ادامدارمەن سۇحباتتاسۋىڭ كەرەك بولادى ەكەن. سوندا عانا ءبىر نارسەنىڭ  انىق-قانىعىنا جەتە الاسىڭ. مىسالى،اڭشىلىق جانە ويۋ - ورنەك جونىندە ءوزىم  ءبىلىپ تۇرعان نارسەلەردى دە باسقالاردان قايتا سۇراپ ۇعىستىم. ناتيجەدە الدىڭعى ۇعىمىم ۇزدىكسىز تولىقتانىپ وتىردى. وعان ۋاقىت كەتەدى، جول قيىنشىلىعى بولادى،تەز تىندىرۋدى جوسپارلاعانىڭمەن،جاۋاپكەرشىلىككە ءمان بەرمەسە بولمايتىندىقتان، كەيدە ويلاعانىڭنان اۋىرىراق كەلىپ جاتادى.
 
  ال، ادەبي شىعارمالار مەن ەتنوگرافيالىق شىعارمالاردىڭ ءتىل قولدانۋ پارقى بولادى. ادەبي شىعارمالاردىڭ سويلەم مانەرى، ءتىل قولدانىسى  ەركىن، تەك اۆتوردىڭ سوزدىك قورى مول بولسا بولدى، قىزىل  ءتىلدى قىرىق بۇراۋعا كەلەدى. ال، زەرتتەۋ، بايىمداۋ حاراكتەرىندەگى شىعارما وعان كونبەيدى،وعان ۇعىمعا جەڭىل، كوپ قولدانىلاتىن ەڭ تۇسىنىكتى تۋرا ماعىناداعى تىلدەردى،نەگىزىنەن، ورتاق ۇعىمداعى اتاۋلاردى قولدانۋ كەرەك. ءبىر اتاۋدىڭ ءوزىن بىرەۋدەن ەستي سالا جازا سالماي، ونىڭ ۇعىم دالدىگى مەن قولدانۋ اياسىن جانە باسقا سينونيمدەرىنىڭ بار-جوقتىعىن ىزدەۋگە تۋرا كەلەدى. مەنىڭ سونداي ءبىر اتاۋ ءۇشىن    ءبىرقانشا جەرگە تەلەفون  شالعان كەزدەرىم بولعان. مىنە،بۇلاردى جازۋداعى اۆتورعا تۇسەتىن اۋىرلىق دەسە بولادى.
 
  ءۇشىنشى اۋىرتپالىعى، جول ءجۇرۋ، كەتەتىن ۋاقىت،  كەتەتىن قارجى دەسە بولادى. وزىمە-ءوزىم مىندەت بەرىپ، وزىمە-ءوزىم قارجى شىعارۋدىڭ تۇرمىسقا  ىقپالى  زور.  ءبىراق،يگىلىكتى ءىس بولعان سوڭ بەرگەن بوداۋمەن ەسەپتەسپەدىم.
 
  _ اقىن-جازۋشىلىققا باۋلىعان  قىزىعۋشىلىق قاشان،قالاي قولىڭىزعا قالام ۇستاتتى؟جازۋشىلىق شارۋاشىلىعىندا جۇرگەن ءسىزدى اڭشىلىقتىڭ قايسى حيكاياسى جەتەلەگەن ەدى؟  «ويۋ-ورنەككە» قۇمار قىلعان زەردەلى ونەگەمەن قاشان تانىستىڭىز؟وسى ۇشەۋىنىڭ سىزگە سيلاعان رۋحاني   ءلاززاتى نە؟
 
  ادەبيەت اۋەسكەرلىگىمنىڭ العاشقى ۇشقىندارى اكەمنىڭ كىشى-گىرىم ورتادا قارا ولەڭ ايتىسى،جاتقا ايتاتىن قيسا - داستاندارىن ەستي ءجۇرىپ جانە بالا كەزىمدە اۋىل اراسىندا ازداعان قارا ولەڭ، باتىرلىق داستانداردى جاتتاپ ايتىپ ءجۇرىپ  ولەڭگە اۋەستەنگەنمىن. بالا كەزدەگى ولەڭگە     اۋەستىك وسىلاي بىتكەن. سونىمەن، وراي بەرمەگەن جىلدار وتكەننەن كەيىن 1979-جىلعا كەلگەندە، جاسامپازدىققا جول اشقان جارقىن ءداۋىر قولىما قالام الدىرىپ «اسپان» دەگەن تىرناق الدى ولەڭىممەن دۇركىرەي جونەلگەن اقىنداردىڭ شاڭىنا ىلەسە جونەلدىم.
 
  ال،اڭشىلىق تاقىرىپقا سودان جيىرما نەشە جىل وتكەننەن كەيىن عانا     ءتۇستىم. وندا بەلگىلى ءبىر حيكايا عانا   ەمەس، ۇلتىمىزدىڭ بايىرعى تۇرمىسىنىڭ ءبىر ءبولىمى بولعان اڭشىلىق مادەنيەتىنىڭ ماڭىزى مەن تاريحتاعى ورنى جونىندە تۇسىنىككە يە بولعاننان كەيىن عانا قالام سياسىن سولاي قاراي توگۋگە جۇمسادىم. بۇل تاقىرىپ ماعان قيىن بولعان جوق. ويتكەنى اڭشىنىڭ بالاسى بولعان سوڭ ەستىپ جۇرگەن اڭگىمە، كوزىمدى اشقاننان كورگەنىم تۇعىرداعى بۇركىت، سوعىپ الىپ بوساعاعا تاستالعان قاسقىر، تۇلكىلەر بولدى ەمەسپە!؟
 
  «ويۋ-ورنەككە» كەلسەك، ول دا  بالا كەزىمنەن قازاق تۇرمىسىنىڭ بايىرعى ءار وتباسىنا دەيىن جالپىلاسقان قولونەرىنىڭ باۋراۋ قۋاتىنان پايدا  بولعان اۋەسىمدى قوزعاعان ونەر. شەشەم ءىس تىگىپ وتىرعاندا جاعالاسا بەرەدى ەكەم، سونان سوڭ ول كىسى قىزىق كورىپ ءارى ءوزىن اۋرەلەمەس ءۇشىن، ءۇش جاسىمدا ماعان ينە ۇستاۋدى ۇيرەتىپ،بىردەمەنى   كوكتەتىپ اينالدىرىپ قويادى ەكەن. سودان باستاپ قازاق قولونەرىنىڭ كوركەمدىگىنە كوز سۋارىپ ءوستىم. كەيىن كەلە اۋىلداعى باسقا دا شەبەرلەر دە مەنىڭ العاشقى ۇستازدارىم بولدى. باستابىندا باسقالاردىڭ قالىپ ۇلگىسى قالاي بولسا،سولاي ىستەپ ۇيرەندىم. جۇرە كەلە ويۋ-ورنەك ۇلگىلەرىنىڭ زاڭدىلىعىن يگەرگەننەن كەيىن ءوز  ۇلگىمدى جاراتا باستادىم. ونىڭ ءبارى سول كەزدەگى تۇرمىستىڭ قاجەتى بولدى. وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنان كەيىن قوعامدىق تۇرمىس شارت-جاعدايىنىڭ دامۋىمەن بىرگە، قازاق قولونەرىنىڭ دامۋىنا تيىمدىلىك بولدى دا، قولونەر بازار شارۋاشىلىعىنا ويىستى. وسى تۇستا، قولونەردىڭ دامۋ امالياتى كورنەكتى ورىنعا كوتەرىلگەنىمەن،تەحنولوگيالىق،اسەمونەرلىك  ءبىلىم  دەڭگەيىندە ساۋاتتى تۇسىندىرمەلەردىڭ كەم بولعاندىعى مەنى جاي قولونەردەن زەرتتەۋ ىزدەنىسىنە جەتەلەدى.
 
  ءۇش ءتۇرلى سالاداعى ەڭبەگىمنىڭ تۋىندىسىن ءبىر-بىرىنەن كەم كورمەيمىن، دارا-دارا تۇلعاداعى ىشىمنەن شىققان ۇل-قىزىم سياقتى كورىنەدى.  «قارعا بالاسىن اپپاعىم دەيدى، كىرپى بالاسىن جۇمساعىم دەيدى» دەگەندەي، ءوز بالاسىن، ءوز تۋىندىسىن كىم جامان دەيدى. ارينە، وقىرماننىڭ نازارىن اۋدارا الاتىن شىعارمادان ءوزىڭ دە ءلاززات الۋىڭا بولادى.
 
  _ جازۋشىلىق ۇستەلگە تىنىمسىز جەتەلەيتىن الدىن الا جوبالاعان ۋاقىت كەستەڭىز بولا ما؟الدە،ويعا ورالعان دۇنيەلەردى جازۋعا كەز كەلگەن ۋاقىتتا وتىرا قالاسىز با؟
 
  _ بۇلجىمايتىن ۋاقىت كەستەسى جوق. دەمالىسقا شىققاننان كەيىن ۋاقىت بيلىگى وزىمدە بولسا دا،دەمالىسقا شىقپاعان سياقتىمىن. ايەل ادامنىڭ  وتباسىنداعى جۇمىسى دا از ەمەس. ارا-تۇرا قاجەتىم تۇسكەن سوڭ توقىما  توقىپ،كيىم-كەشەك تە تىگىپ كەتەمىن. ال،ويعا العان نارسەلەردى قاعازعا تۇسىرەردە ءبىر جولعى ميعا ورالعان تۇيىندەردى اياقتاتۋعا اسىققاندا،     ءداستۇرلى تاماقتانۋ مەن ۇيقىنىڭ دا ۋاقىتى اۋىسىپ كەتەدى. كومپيۋتەردىڭ الدىنا ءبىر وتىرىپ السام، ورنىمنان جۋىرماڭدا تۇرماي، باسقا نارسەلەردى ۇمىتىپ قالعان كەزدەرىم بولدى. بىرنەشە رەت گاز وشاققا قويعان قازانداعى تاماق قۋىرىلىپ قارا كۇيە بولىپ قالدى. ونداي جاعداي تۋىلعاندا،ول جازۋشىلىققا نازار شوعىرلاندىرۋىمنىڭ كۇشتىلىگى ەمەس،ءبىر نۇقتاعا ۇڭىلگەندە،كولەمدەگى سىرتقى اسەردى ءتۇيسىنۋ سەزىمتالدىعى تومەندەگەن پسيحولوگيالىق اقاۋ ءىلىندى دەپ قاراپ، كوڭىلسىزدەنىپ قالىپ ءجۇردىم. ءار كۇنىم قاربالاس، ەش ۋاقىتتا بوس وتىرا المايمىن. امان تۇرعانىمدا وي قورىندا تۇرعان نارسەلەردى اق قاعازعا تۇسىرۋگە اسىعامىن دا،ءار كۇنىمە اۋىر سالماق ءتۇسىپ جاتادى.
 
  _ سىزشە،جازۋشىلىق مايدانىنداعى جانكەشتى جان ءۇشىن جاۋاپكەرلىك دەگەن نە؟
 
  _ جاۋاپكەرلىك _ اردىڭ ءىسى، ازاماتتىق بورىش. جاۋاپكەرلىك _  اۆتوردىڭ جالپى وقىرمان    قاۋىمعا كورىنەتىن بەت _ الپەتىنىڭ بوگەنايى دەسە بولادى.
 
  _ شىعارماشىلىقتىڭ ۇزاق جىلدىق سۇرلەۋى دە،«جۇك قالماعان نار جولىندا» «باقىتتىڭ ءيىسىن» سەزىندىرىپ، جازۋشىلىقتىڭ تابىس تورىندەگى باقىتىمەن قاۋىشتىرعان قالامدى تاستاپ جاي ادام بولعىڭىز كەلگەن كوڭىلسىز ساتتەرىڭىز بولدى ما؟!
 
   _ جاي عانا قىزمەتكەر رەتىندە مىندەتتى عانا اتقارىپ، ەڭبەكاقىمدى الىپ «تىنىش    ءجۇرىپ» جازۋشىلىقتى قويعىم كەلگەن ساتتەرىم دە بولعان. ول كەيبىرەۋلەردىڭ ەتەكتەن تارتىپ، توسقاۋىل قۇرۋىمەن تاعىلعان مىندەردەن، اينالامداعى ادامداردان تۇسىنبەستىك كورگەن كەزىمدەگى جاعداي.
 
   _ سىزشە، شىعارمانىڭ  وقىرمان كوڭىلىنەن شىعۋداعى ەڭ تالعامپاز ۇستانىمى نە؟
 
   _ جالپى وقىرمان كوڭىلىنەن شىعۋ دەگەنگە كەلسەك، بۇعان جاي جاۋاپ بەرۋگە كەلمەيتىن كۇردەلى فاكتورلارعا ۇڭىلە وتىرىپ تۇسىندىرەتىن ماسەلە. ويتكەنى جازۋشىلاردىڭ دۇنيە كوزقاراسى بىركەلكى بولماعاندىقتان،تۋىندىلار دا بىركەلكى بولمايدى. بۇل بۇرىن دا، قازىر دە ءومىر ءسۇرىپ   وتىرعان جاعداي. وسىدان بارىپ تالعام مەن تانىم جاقتا ءتىپتى ءبىر-بىرىنە قايشى تەندەنتسيالاردا بەلەڭ بەرىپ وتىرادى. وقىرمان دا سول سياقتى دۇنيە كوزقاراسى مەن تانىمدارى تۇرلىشە بولعان جاعدايدا جازۋشىلاردىڭ تۋىندىلارىنا  قويعان  باعاسى دا،   ۇناتۋ-ۇناتپاۋى دا تۇرلىشە بولادى. سوندىقتان «وقىرمان» دەگەن  ۇلكەن   ۇعىمدى ىشىنەن لايىقتى ءبولىپ الىپ، بەلگىلى كولەمدەگى ىرىقتىلىقتى يەلەگەن ۇندەستەرىن تاۋىپ، تالعام تارازىسىن باسسا دا جەتىپ جاتقانداي. مەنىڭ بايقاۋىمشا، وقىرمانى بولمايتىن جازۋشى جوق سياقتى. ال، بار جازۋشىنى بىردەي وقيتىن وقىرمان بولۋى دا،سىنشى بولۋى دا مۇمكىن ەمەس، تەك ءار جازۋشىنىڭ ءوز وقىرمانى بولاتىنى اقيقات.
 
  قوعامدىق ءومىردى كۇزەتۋگە كەلسەك،اقپارات اۋەسكەرلەرى الدىمەن ۇنامدى، ۇلگىلى، جاقسى نارسەلەردى تابۋعا قۇشتار. ال،ادەبيەت اۋەسكەرلەرى كەيىنگى جىلداردان بەرى تىڭ ءورىستى ىزدەگەندە،ءومىردىڭ جارىق جاعىن كورۋدەن گورى قاراڭعى،ۇنامسىز جاعىن كوبىرەك كورىپ، سونى «اشىپ» جازۋعا اۋا بەرەتىنىمىز بايقالادى. سونىمەن ۇنامسىز كەيىپكەرلەر جالاڭاشتاۋ بەينەلەنەدى دە، ۇنامدى كەيىپكەردىڭ «پەندەشىلىگىن» كورسەتۋمەن ءبارى بىردەي سەكىلدى بولىپ،وقىرماندى ۇلتتىق رۋحتىڭ  العاباسار ومىرشەڭدىگى، جاۋىنگەر دە جارقىن جاعىمەن قامداي الماي جاتقاندايمىز. مەنىڭ بايقاۋىمشا،جاماندىقتى ەكىنىڭ ءبىرى كورە قويادى ەكەن دە، جاقسى ءىستى تانىپ، جاقسىنى جاقسى دەۋگە مۇدىرەتىندەر كوبىرەك بولاتىن سياقتى. سوندىقتان دۇرىس تانۋ ءۇشىن دۇرىس كوزقاراس قاجەت. مەنشە، جازۋشى تەك قوعامنىڭ قاراڭعى جاعىن اشۋدى عانا مىندەت ەتپەۋى كەرەك، ول دا جازۋشىلىق قاعيداسىنا سيعانىمەن، ۇلتتىق رۋحتىڭ تاڭداۋلى جاعىن قالىس قالدىرۋ دا شىندىققا جاناسپايدى.
 
  وتكەن قوعام، وتكەن تاريحي وقيعالار مەن بارىستاردىڭ باعاسى حالىق جاعىنان نەگىزىنەن تۇراقتانعان دايىن قورىتىندى، جازۋشىلار وعان قينالىپ تا،القىپ تا كەتە المايدى.   وعان قاراعاندا،ءوزىمىز جاساپ وتىرعان بۇگىنگى زامان تاقىرىبىنا كەلگەندە كوزالداعى قۇبىلىستىڭ سىرتقى كەيىپىن عانا كورىپ باعا بەرىپ،ىشكى مانىنە تەرەڭدەپ  بويلاي  المايتىنىمىز   بايقالادى.
 
  ولاي دەيتىنىمىز،ءىشىنارا اۋەسكەرلەرىمىز بىرەر دەتالدىڭ سىرلى جاعىن كورسەتكەندە،ماسەلەن،اۋىل تاقىرىبىن السا، بۇگىنگى قويشىلاردى بۇرىنعى كۇن كورە الماعان جالدانبا قويشىلارداي ەتىپ، مالشىلاردى «قور ءومىر» ەتىپ بەينەلەيتىن، «اق تاياق ۇستاعانداردى» تومەن سانايتىن جاقتا تۇراتىن سىڭايلار از بولسا دا بەلەڭ بەرىپ ءجۇر. سونداي شىعارمالاردان ەڭبەك ادامدارى مەن ەڭبەكتى قور ساناۋ سىندى يدەيالىق ءمان شىعادى دا، تىرشىلىك  دەگەننىڭ  ءوزى   ەڭبەكتەنۋ بولاتىن قاراپايىم ساۋاتتى   تەرىستەگەندەي بولامىز.
 
  بۇگىنگى مالشىلار قانداي ماشاقاتتى بولسا دا ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن وزدەرى يەلەنەدى. اق تاياقتى التىن تاياققا   وزگەرتۋگە شارت-جاعداي بار. سەبەبى، كونە قوعامدىق فورماتسيا كۇشىنەن قالىپ، جاڭا قوعامدا بۇرىنعى قوعامدىق قاتىناستىڭ سيپاتى وزگەردى دە، ۇلتتىق شارۋاشىلىققا دا وزگەرىس الا كەلدى. مەنشىك، مۇددە، ازاماتتىق ۇقىق زاڭ بويىنشا قورعالدى. حالىق تۇرمىسىنا ءتيىمدى جاعدايلاردىڭ مولداپ شىعۋى كوز جۇمۋعا كەلمەيتىن جارىق جاق. جازۋشى ءۇشىن العاندا، وسى وزگەرىستەر ءداستۇرلى ۇلتتىق پسيحولوگيامىزعا قانداي وزگەرىستەر الىپ كەلدى؟ تۇرمىس سالتتا نەلەر قالىپ، نەلەر جاڭالاندى؟ سونىمەن بىرگە ءتيىمسىز، ۇنامسىز،   ادامزاتقا پايداسىز، كەراناۋ نارسەلەردىڭ جاڭاشا تۇسپەن ەنىپ وتىرعان نارسەلەرىن بىردەن تاني الدىق پا؟ دۇنيە دۇبىرىنە قانداي تۇسپەن كىرىپ بارا جاتىرمىز؟ مۇنىڭ ءبارى كوركەم تۋىندى جاراتۋدىڭ يدەيالىق نەگىزى. بۇعان توقتالىپ وتىرعانىم، شىعارمانىڭ تەك كوركەمدىك جاعى عانا ەمەس، يدەيالىعى دا اقاۋسىز بولعاندا وقىرماندارعا دۇرىس ەستەتيكالىق ءلاززات باعىشتاي الادى دەگەن ءداستۇرلى ولشەمدى «جاتتاما» بولسا دا مەن دە قايتالاي قۇلاققاعىس ەتكىم كەلەدى. مەنشە، اۆتوردىڭ  تالعامى مەن ۇستانىمى قالايدا حالىقتان، حالىق جاساپ جاتقان ومىردەن، شىندىقتان،ادىلەتتى جاقتاۋدان الشاقتاماۋى كەرەك. سولاي بولعاندا،بۇگىنگى وقىرمانداردىڭ  كوڭىلىنەن شىعۋعا بولار دەپ ويلايمىن.
 
  _ ءار رەت سىرت وبلىس،ايماق،اۋداندارعا اڭشىلىق پەن ويۋ-ورنەككە قاتىستى ماتەريال جيناپ قورجىنىڭىزدى قوماقتى ەتىپ تىنىمسىز ەڭبەكپەن جۇرەسىز. سونداي ءبىر قايتالانباس ساپارلارىڭىزدا قويىن داپتەرىڭىزگە قالدىرعان ەستەلىكتەردىڭ قۇنىن قالاي باعامدايسىز؟بۇنىڭ جازۋشىلىق   ەڭبەككە قانداي پايداسى بار؟
 
  _ يەلەگەن شىنايى تۇستەگى ماتەريالدىڭ قۇنىن وزىمشە جوعارى باعالايمىن. ول _ جازۋشىلىقتىڭ نەگىزى. تەز جازۋدىڭ تەپكىسىمەن داپتەرگە قيقى - شويقى تۇسكەن ارىپتەرمەن تولعان ەستەلىكتەر ءبىرىنشى قول ماتەريال بولىپ،ءبىر بولمىستىڭ فاكتىن كورسەتىپ،ءبىر شىندىقتىڭ دالەلىن ايگىلەپ تۇرادى. ونىڭ ءوزى _ تاريح. مەندە وسىنداي داپتەرلەر كوپ، ءبارىن دە ساقتاپ قويامىن. ارينە، جازۋ بارىسىندا ونىڭ ءبارى قاز-قالپىندا كوشىرە سالىنبايدى، وي ەلەگىنەن وتكىزىلەدى، سۇرىپتالادى، قاجەتكە قاراي الىناتىن جاعى، قالدىرىلاتىن جاعى بولادى. كەي مازمۇن ساقتالسا دا،سويلەم قۇرىلىسىن تۇزەلەدى. كەيبىر مازمۇندارى جاڭاشا وي سالادى، جازۋشى ءۇشىن ەستەلىكتەر وتە ماڭىزدى تاقىرىپ قورى،شيكى ماتەريال،ونى قالاي پىسىرۋ كەرەكتىگى كەيىنگى باسقىش.
 
  _ جازۋشىلىق شارۋاشىلىعىندا ۇزاق ۋاقىت جانىڭىزدا جۇرگەن جازۋشىلىق پەن اقىندىقتىڭ سالماعىن قالاي تارازىلايسىز؟
 
   _ كەيدە بەلگىلى ماسەلەلەرگە  پىكىر جۇرگىزۋ،ازاماتتىق وي-سەزىمدى بەينەلەۋ،بەلگىلى وقيعالار مەن قۇبىلىستاردى سۋرەتتەۋ ولەڭمەن  بەينەلەنگەندە ىقشام،ءتىلى وتكىر كورىنەدى. ايتار ويىن اشىق تا، ايقىن ەتىپ ۇيقاستى كوركەم سوزبەن تۇراقتى بۋىن،تۇراقتى ەكپىنگە  قۇرعان     ولەڭدەردى كەيبىرەۋلەر «كونە  قالىپ» (ۇلگى) دەپ جاتسا دا، مەن وسىنداي كونە قالىپتاردى دا جالپى ولەڭ تۇرلەرىنىڭ قاتارىنان الىپ تاستاۋعا قوسىلمايمىن. ونىڭ دا «جاڭا قالىپتار» مەن بىرگە ولەڭ دەيتىن جانردىڭ ءپىشىن تۇرلەرىنىڭ مازمۇنىن مولايتۋعا ۇلەسى بار دەپ ەسەپتەيمىن. ال، «سالماق» دەگەنگە كەلسەك، سالماقتى سەزىنبەگەندە جەڭىل قاراۋشىلىق تۋىلادى. مەندە توكپەلىك دارىن جوق. قاي جانردا جازسام دا اقىرىنداپ قۇرايمىن، قايتا-قايتا وزگەرتەم. مىنە، بۇل   ماعان تۇسەتىن سالماق.
 
  العاشقى اۋەسىم اقىندىق بولعان سوڭ «جاستاي ايتقان ولەڭدى،ءالى ءجۇرمىن قويا الماي» دەگەن سياقتى ءمورتى كەلگەندە كەيبىر ويداعى تۇيىندەردى ۇيقاستى ولەڭمەن بەينەلەۋگە دە تۇسەمىن. ىڭعايى سولاي كەلگەن سياقتى بولادى.
 
  كەيىنگى كەزدەردە  پروزالىق   شىعارمالار جانرىنا ەسسە،زەرتتەۋ ماقالالارىنا اۋىستىم. وي جەلىسىنەن  ايتقاندا، قيالداۋدان رەالدىققا ءوتتىم دەسەم بولادى. سەبەبى،مەنىڭ ومىردەن كورگەن-تۇيگەن،سەزىنگەن، بايقاعان نارسەلەرىمنىڭ ميىمدا تۇرعان قوردىڭ جاسامپازدىققا كادەلى نەگىز بولاتىنىن بايقاعاندا جازۋشىلىققا قاجەتى تۇسكەننەن بولدى.
 
  بايقاۋىمشا،ولەڭدە قيالداۋ،شالقۋ ەركىندىگى كۇشتى بولعانىمەن،ءبىر ويدىڭ ءتۇيىنىن، ءبىر قۇبىلىستىڭ سيپاتى مەن ءمانىن ەلەستەتىپ عانا بەرە الادى. ال، قارا سوزبەن ءبىر وقيعانىڭ،بىرنەشە قىرىن تۇگەندەپ كەتە الاتىن اياسىنىڭ كەڭدىگى ايتارىڭدى تولىعىمەن بەينەلەۋگە قولايلى كورىنەدى.
 
  مەنشە،ولەڭ جازامىن دەپ ولەڭگە ءتۇسۋ،باسقالار اڭگىمە-پوۆەست جازدى، مەن دە جازايىن دەپ قارا سوزگە ات باسىن بۇرۋ دۇرىس      ەمەس، وزىندەگى شابىت پەن دارىن قالاي جەتەلەسە سوعان ىلەسۋ كەرەك، استە زورلاتۋعا بولمايدى.
 
  _ جاستارعا جازۋشىلىقتىڭ ونەگەلى ۇستازى، اياۋلى انا تۇرعىسىنان قانداي كەڭەستەر ايتاسىز؟
 
   _ جاستار ەلدىڭ ەرتەڭىن ەنشىلەگەن بىزدەن سوڭعى بۋىن. بولاشاعىمىزدىڭ قالاي بولۋىن بۇگىنگى جاستاردىڭ بەتالىسى بەلگىلەيدى. كوزاياسى كەڭ بولىپ، ۇلتىمىزدىڭ ۇزاقتا جاتقان  ءىزىن، بۇگىنگى تىرشىلىك ايدىننىڭ بەتىندەگى تولقىنىن عانا    ەمەس،تەرەڭىندەگى شوگىندىسىن، كەلەشەگىندەگى كەڭىستىگىنە دەيىن كورە الاتىن سانا كوزى، دانا كوزى بولۋىن تىلەيمىن.
 
   _ التىنداي ۋاقىتىڭىزدى قيىپ سۇحباتتا بولعانىڭىزعا مىڭ العىس.
 
  _ وزىڭە دە كوپ راقىمەت، ديدار!

 
سۇحباتتاسقان - ديداربەك زاكىرجان  ۇلى
 

رەداكتورى: جازيرا قاجىكەن قىزى
 
تورابىمىزدان ماقالا كوشىرەتىن بولساڭىز ، توراپ اتىن بەرىپ قويۋدى ۇمىتپاڭىز، بولماسا زاڭدىق جاۋاپكەرلىگىن قۋزاستىرامىز.


مسالى: «تارباعاتاي اقپارات تورابىنان» الىندى.