جازبالار
جولدانعان ۋاقىتى : 2015/10/12 11:37:56
الاڭداعى اڭگىمە
تۇنگى تىنىشتىق ورناعان ءسات. يسايەۆ ەكەۋىمىز سۇحەباتىر الاڭىندا سەرۋەندەپ ءجۇرمىز.
- قانداي كەڭدىك دەسەڭشى. قازىر جۇلدىز بەن ارامىزدا ەشبىر كەدەرگى جوق. شەكسىز دالا كەڭىستىگىندە جۇرگەندەي-اق، تىنىش ءارى ەركىندىك ورناعانداي.
- ءيا، سولاي! موڭعۇل دالاسى ءدال وسى جەردەن باستالادى عوي، -دەپ قويامىن مەن.
- سونىڭ وزىندە سەنەن باستالۋى كەرەك. ءبىز شەتسىز دالامىزدى كوڭىلىمىزدە سيدىرىپ الىپ جۇرمەسەك، ەركىن ءارى كەڭ ويلاي المايمىز. ويلاي الماساق، بىزگە مول ءتۇسىم قايدان بولادى...
- «اينالا دالا، الىس جول الدا...» دەپ كەلەتىن ءبىر ءان سىزدىڭ ۆورونەج مەكەنىڭىز تۋرالى ەمەس پە ەدى؟ ءسىزدىڭ ەلدىڭ جەرى شۇرايلى، قارا توپىراقتى عوي. ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىزدەگى جەر دە ءدال سونداي بولعاندىقتان، شىعارماڭىزدىڭ جەمىستى بولاتىن ءجونى بار ەكەن.
- ءبىز جەردىڭ بەتىندەگى وسىمدىكتەرگە عانا نازار اۋدارۋعا ەتىمىز ۇيرەنىپ كەتكەن. نەگىزى جەردىڭ استىنداعى ءتۇپ تامىرىن تانىساق قوي. سوندا تەرەڭدەگەن سايىن اقىلىمىز تولىقسىپ، ول تولعان سايىن كوككە ۇمتىلعان بولار ەدىك. دالا دەگەنىمىز ءوزى جەردىڭ بەت-الپەتى، ءتانى ءارى جانى ىسپەتتى. دالا اۋىل مەن قالانى جالعاستىرسا، ادام بالاسى اقىل مەن ەسكە الۋدى بايلانىستىراتىن سەكىلدى.
ءيا، بۇل دەگەنىڭ وتكەن مەن بولاشاقتى ساباقتاستىرۋ دەگەن ءسوز عوي.
تاستاعى كوز جاس
كييەۆ قالاسىنا وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن باقانداي جيىرما جىلدان سوڭ جولىم ءتۇسىپ بارا قالدىم. «د.ي. مەندەلەيەۆ كافەدرا مەڭگەرۋشى بولعان»، «س.پ. كوروليەۆ مۇندا قىزمەت ەتكەن» دەگەن بۇرىنعى جازۋلارعا «مىنا كابينەتتە عارىشكەر م.گانزوريگ ءدارىس العان» دەگەن جاڭا جازبا پايدا بولعانىن ەسەپكە الماساق، ينستيتۋتتاعى بارلىق دۇنيە ءوز ورنىندا سياقتى. تانىس وقىتۋشى اتاۋلى ازايىپتى.
وقۋ كورپۋسىنان شىعىپ، ستۋدەنت كەزدەگى جاتاقحاناما جەتۋگە اسىقتىم. شىركىن، پوليەۆايا كوشەسى-اي! مەنىڭ اڭعالدىق پەن ەسەيۋ كەزەڭىم اراسىنداعى قاتەلىكتەرىم مەن تابىستارىمنىڭ بەس جىلدىق كۋاگەرى ەدى-اۋ، وسى جەر. «بولشيەۆيك» كينوتەاترىنىڭ جانىنان ورلەگەندە كوشەنىڭ ءدال بۇرىشىندا ءبىر ۇلكەن قوڭىر تاس بولۋشى ەدى. الگى تاس سول كۇيىندە تۇر. تاستى كورگەندە ۋاقىت اعىنىمەن ويدان ءوشىپ، ۇمىتىلا باستاعان كوپ جايلار قايتا جاندانعانداي بولدى. ەسكە تۇسكەن ساتتەردىڭ اسەرىنە ەنىپ، كوزىمە قۋانىشتىڭ ىستىق جاسى تولىپ كەتكەنىن قاسىمدا جۇرگەن اقىن دوسىم دا بايقاپ قالسا كەرەك.
«پوليەۆايا-7» دەپ انام بەس جىل بويى كونۆەرتتىڭ سىرتىنا اسقان ۇقىپتىلىقپەن جازاتىن مەكەن-جاي - بەس قابات سۇر كەرپىش ۇيگە قوجايىن سىندى ءماز بولىپ كىرىپ بارعانىمدا كەزەكشى ايەل:
- بۇل نە قىلعان ادامدار؟ - دەپ، قاباق شىتا قارسى الدى.
- مەن وسىدان جيىرما جىل بۇرىن وسى جاتاقحانانىڭ جيىرما سەگىزىنشى بولمەسىندە تۇرعان ەدىم. سول بولمەگە باس سۇعىپ، ستۋدەنتتەرمەن تىلدەسكىم كەلەدى.
- وندا بىردەمەلەرىڭدى قالدىرىپ پا ەدىڭ؟ قالسا دا ەندى شارۋاسى بىتكەن شىعار، - دەدى دە قاسىنداعى اداممەن اڭگىمەسىن جالعاستىرا بەردى. مەن ول كىسىنى قالجىڭداپ وتىر دەپ ويلاپ، ازىلگە كوشتىم.
- ءيا، مۇندا كوڭىل كۇيىم قالعان ەدى. سونى ىزدەمەككە كەلدىم.
- كوڭىل كۇي دەيدى عوي! نە قىلعان ەرىككەن ادامدار وسىلاي قاڭعىپ جۇرەدى ەكەن. وسىدان بىلاي سول كوڭىل كۇيىڭدى كورىنگەن جەرگە تاستاي بەرمەگىن. وندا بار بولسا، تاۋىپ ال دا تەزىرەك تابانىڭدى جالتىرات! - دەمەسى بار ما...
مەن تاڭدانىپ قالدىم. ءبىز وقىپ جۇرگەن كەزدە مىنەزى جايلى، اشىق-جارقىن قارت ادامدار وسىندا ۆاحتادا وتىرۋشى ەدى. كوشەنىڭ بۇرىشىنداعى تاس ورنىنان قوزعالماسا دا ادامداردىڭ مىنەزى مەن نيەتى تىم قاتتى وزگەرىپتى. جاتاقحانام مەن وقۋ ورنىمدى كورسەتەمىن دەپ لەپىرىپ ەرتىپ شىققان جولداسىمنان ۇيالدىم.
سول جەردەن شىعىپ كوشە بويلاپ كەتىپ بارا جاتقانىمدا ماناعى بۋىرقانعان كوڭىل كۇيىم قۇلازىپ قالعان ەدى. كوشە بويىنداعى الگى قوڭىر تاس قانا سول قالپىندا مىزعىماي تۇردى. كوزىمدە رەنىشتىڭ كوز جاسى تولا باستاعانىن اقىن دوسىم باياعىدا بايقاپ ۇلگەرگەن ەدى.
سۋرەت
كەزىندە لەنيننىڭ نەشە ءتۇرلى سۋرەتتەرى بولدى عوي. سونىڭ ىشىنەن ماعان ونىڭ ءبىر ۇلكەن بورەنەنىڭ باسىن كوتەرىسىپ كەتىپ بارا جاتقان سۋرەتى وتە ۇنايتىن ەدى. بالكىم، لەنيننىڭ كىشكەنتاي يىعىنداعى بورەنەنىڭ ۇشى تىم جۋان كورىنەتىندىگىنەن شىعار.
وسى سۋرەتتى كورگەن موڭعۇل دالاسىنداعى ءبىر قاريانىڭ ءسوزى ءالى كۇنگە دەيىن ەستەن كەتپەيدى. «ءاي، دۇنيە-اي! وزدەرىنىڭ ۇلى ۇستازدارىنا دوڭبەك تاسىتىپ قوياتىنداي رەسەي ەلى وسىنشاما جاداپ-جۇتاپ كەتكەن جۇرت پا ەدى؟!» دەگەن ەدى سول ءبىر قاراپايىم قارت. سول كەزدە مەن «لەنين بۇكىل توڭكەرىستىڭ بارلىق قيىندىعىن ارقالاعان، ءسىز بەن ءبىزدىڭ باقىتىمىزدى سول كىشكەنتاي يىعىنا سالىپ اكەلگەن» دەپ جاتىپ كەپ بىلگىرسىگەنىم بار ەدى.
ەندى ويلاپ وتىرسام، قاريا دۇرىس اڭعارعان ەكەن. رەسەيدەگى بارلىق جۇمىس ەل باسقارىپ وتىرعان ءبىر شىناشاقتاي شالدىڭ دوڭبەك كوتەرۋىنە قاراپ قالىپ پا؟ جالپى ادامدى سيلاۋ، قادىرلەۋ دەگەن ونىڭ كوزى تىرىسىندە عانا جاسالۋ كەرەك ەكەن عوي. ولگەننەن كەيىن ماقتا، داتتا ءبارىبىر كورىنەدى.
جازمىشتان وزمىش جوق
راسۋل عامزاتوۆتىڭ «مەنىڭ داعىستانىم» سىندى الەم ادەبيەتىنىڭ نەبىر جاۋھارلارىن موڭعۇلشاعا اۋدارعان تالانتتى جازۋشى م.تسيەيەديەندورج اراق-شاراپ ىشسە بولدى، ەكپەتىنەن جاتىپ ۇيىقتاۋدى ادەتكە اينالدىرعان ادام ەدى. جاقىن دوس-جاراندارىنا دا سولاي كەڭەس بەرەتىن. ماس كەزدە شالقايىپ جاتىپ ۇيىقتاۋ وتە حاۋىپتى. بۋرياتتىڭ اتاقتى جازۋشىسى دورج بانزاروۆ سودان ولگەن. ءىشىپ الىپ شالقايىپ جاتقان ادام ءارى ماس، ءارى ۇيقىعا قاتتى بەرىلەدى دە ءوز قۇسىعىنا ءوزى شاشالىپ قاقالادى، وسىلاي ءولىپ كەتەدى، سوندىقتان ماس كەزدە مىندەتتى تۇردە ەكپەتتەپ جاتۋ كەرەك دەيدى ەكەن.
اسقان دارىندى اقىن، اعارتۋشى تۇلعا مەزگىلسىز ولگىسى كەلمەيتىن، ومىرگە قۇشتار جان ەدى. كوز كورگەندەردىڭ ايتۋلارىنا قاراعاندا، تسيەيەديەندورج مارقۇم و دۇنيەلىك بولعان سول ءبىر قارعىس اتقان ءتۇنى ەكپەتىنەن جاتىپ، قۇس جاستىققا تۇنشىعىپ ولگەن كورىنەدى.
ولىمنەن قاشقان كۇننىڭ وزىندە جول بويىنان توسىپ تۇراتىن اجالدان قۇتىلمايتىن پەندە ءۇشىن، راسىندا، «جازمىشتان وزمىش جوق» ەكەن عوي.
الۋ مەن بەرۋ
مەملەكەتتىك سيلىقتى ءۇش مارتە العان اتاقتى جازۋشى دا ۇستاز ەڭ العاشقى العان ءبىر عانا وردەنىن تاعاتىن. ءبىر كۇنى اكادەميكتەن شاكىرتتەرى سۇرايدى:
- ءسىز نەگە بىرەۋىن عانا تاعاسىز؟ ءبارىن قاز-قاتار ءتىزىپ، تاعۋعا نەگە بولمايدى؟
سوندا اكادەميك سال جىميىپ بىلاي دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن:
- بۇل سيلىقتى مەن العانمىن. ال، قالعاندارىن ۇكىمەت ماعان ءوزى بەرگەن.
«دىمقىل» اڭگىمە
دا ۇستاز ءبىر كۇنى وڭاشا شاقىرىپ الىپ بىلاي دەدى:
- سەن سوڭعى كەزدە ءتاپ-ءتاۋىر اڭگىمە جازۋدىڭ شەبەرى بولىپ الدىڭ. ماعان كەڭەس بەرشى! ءبىرلى-جارىم اڭگىمەمدى مەن جۋرنالعا ۇسىنىپ ەدىم، رەداكسياداعىلار «تىم قۇرعاق ەكەن» دەپ جاريالاماي وتىر. انا جىگىتتەردى «دىمقىل» ەتۋ ءۇشىن اڭگىمەمە سۋ قوسايىن با، الدە، بارىنە ءجۇز گرامنان اراق بەرىپ، تاماقتارىن سۋلايىن با؟
بەدەل
الەم جاستارىنىڭ فەستيۆالىنە بارا جاتقان جولدا دەلەگاتسيا باسشىسى ماسكەۋگە جەتكەنشە جازۋشى چيميدكە داۋىس كوتەرۋمەن بولدى. چيميدتىڭ بار كىناسى ازداپ ءىشىپ قوياتىنى بولسا كەرەك. «ول جاققا جەتكەن ساتتە سەنى دەرەۋ كەرى قايتارامىن» دەپ ءتىسىن قايراپ قويادى.
ۆوكزالعا كەلىپ تۇسە قالعاندا موڭعۇل دەلەگاتتارىن ءبىر توپ رەسمي تۇلعالار كۇتىپ الادى. سوۆەت دەلەگاتسياسىنىڭ باسشىسى مارشال باتوۆ ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىندا قۇشاق جايىپ ۇشىپ كەلە جاتقانى كورىنەدى. ونى كورگەن ءبىزدىڭ باسشىمىز دا جالما-جان ەكى قولىن ەكى جاققا كەرىپ تاستاپ، ءبىزدىڭ ارامىزدان سۋىرىلىپ شىعىپ، جۇگىرە جونەلەدى. ءبىراق، قارت مارشال باستىقتى كوزىنە دە ىلگەن جوق. ونىڭ قاسىنان زۋ ەتىپ ءوتىپ بارىپ:
- چيميد! - دەپ جازۋشىنى باس سالىپ قۇشاعىنا الادى...
ەرتەڭىنەن باستاپ الگى باستىعىمىزدىڭ قاھارى ىزىم-عايىم جوعالىپ، جازۋشىنى كەرى قايتارۋ تۋرالى اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارۋدى دا قويدى.
ۇزەڭگى
انامنىڭ ساندىعىندا جىبەككە ورالعان جاي ءبىر تەمىر ۇزەڭگى جاتاتىن. ىرىم-تيىم اتاۋلىعا اسا ءمان بەرە قويمايتىن تىك مىنەزدى انام قىز كەزىندە كەدەي جىگىتتىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ، تۋىپ-وسكەن شاڭىراعىنان جىراققا كەتكەندە وڭىردەگى ماڭداي الدى بايلاردىڭ ءبىرى سانالعان اكە قازىناسىنان ءبولىپ العانى وسى ۇزەڭگى عانا ەكەن.
الىس ساپارعا اتتاناتىن ادامنىڭ ۇزەڭگىسىنە ءسۇت تامىزاتىن ءداستۇردىڭ قاشان پايدا بولعانىن بىلمەيمىن. ايتەۋىر، ات جالىن تارتىپ مىنگەن كەزىمدە، اياعىمدى ۇزەڭگىگە سالعانىمدا، سول ۇزەڭگى مەنى لىپ ەتكىزە كوتەرىپ ات ۇستىنە قوندىرعانى ەسىمدە.
كەيىن وقۋ-بىلىمگە دەن قويعانىمدا سانىندا نايزادان العان جاراقاتى بار سپارتاكتىڭ جايداق اتپەن شاۋىپ بارا جاتقان سۋرەتىن كوردىم. كەيىن ەسكەندىر زۇلقارنايىننىڭ ورتالىق ازيانى ۇزەڭگىسىز اتپەن ارالاعانىن وقىعاندا تاڭ قالعانىم بار.
كەيىن پايىمداسام، ەجەلگى دالا كوشپەندىلەرى ات جالىندا قۇيعىتىپ ءجۇرىپ-اق، وزدەرىنە قولايلى عىلمي جاڭالىق - ۇزەڭگىنى ويلاپ تاپقان زەردەلى جەتىستىگىنە قازىرگى وركەنيەت وشاعى سانالاتىن باتىس الەمى تىم كەش جەتكەن ەكەن عوي.
رامىز
ەلدەن كەلگەن تانىسىمنان شىعىستاعى شولەيىت ايماقتاردا جاز جايلاۋدىڭ جايى-كۇيى قالاي ەكەنىن سۇرايمىن عوي. ول ايتادى: «ساينشاند قالاسىنداعى ۇيلەردىڭ توبەلەرىنەن وزگە جاسىل ەشتەڭە كورىنبەيدى». دالانى قۋاڭشىلىق جايلاپ، قىزىل كۇرەڭىتىپ جاتقانى كوز الدىما كەلدى.
كارپاتتىڭ جاسىل جەلەككە ورانعان كوگىلدىر تاۋلاردىڭ اراسىنداعى عيمارات بىتكەنىنىڭ توبەسى كۇرەڭ بوياۋمەن سىرلانىپ، اينالانىڭ شىرايىن ەكى ءتۇرلى وسى ءوڭ اشىپ تۇراتىن ەدى. ال، ساينشاندىدا بارلىق ۇيلەردىڭ توبەسى جاسىل وڭمەن سىرلاناتىن. ونىڭ ءمانىن ەندى تۇسىنگەندەيمىن. ماسەلە، قۇرىلىس كونتورىندا جاسىل ءتۇستى سىرلاردىڭ كوپتىگەندە ەمەس ەكەن. ول جاسىل ءتۇستى اڭساپ، ارمانداعان ادام بالاسىنىڭ اقىل-ويىنىڭ جەمىسى بولسا كەرەك. وسىلايشا ەكى بولەك ەلدەگى مەكەندە ەكى ءوڭدى بوياۋدىڭ تۇستەرى تەپە-تەڭدىكتىڭ ۇيلەسىمىن تاۋىپ جاتقانى، راسىندا، رامىز ەمەي نەمەنە.
قول ساعات
جۇرتقا ەلىكتەپ مەن دە ەلەكتروندىق قول ساعات الىپ تاقتىم. ساعات-مينۋتىڭدى قول استىڭداعى ساربازشا ءوزى بايانداپ ايتىپ تۇرادى، قاراپ تا اۋرە بولمايسىڭ. ءبىراق، كەيىن بىردەمە جەتپەگەندەي بولا بەردى. «ءيتتىڭ ىشىنە سارى ماي جاقپايدى» دەگەننىڭ كەرى كەلگەن شىعار. دايىن احپاراتپەن «تاماقتانىپ» ۇيرەنبەگەن مەنىڭ ميىم ونى يتەرە بەرەتىن سەكىلدى. ونىڭ ناقتى سەبەبىن ونشا تۇسىنە الماسام دا كوزىم مەن كوڭىلىمدە ءبىر مازاسىزدىق بار. اقىرى، ءوزىمنىڭ جامان مەحانيكالىق ەسكى ساعاتىمدى تاعىپ ەدىم، كوڭىلىم جايلانا كەڭەيىپ، كوزىمنىڭ شىرايى اشىلعانداي بولدى.
ون ەكى ساننان تۇراتىن دوڭگەلەك ساعاتىمنىڭ بەتى دۇنيە-الەمنىڭ ناق ءوزى ەكەن عوي. مۇندا قازىرگى ۋاقىتتى كورسەتىپ تۇرعان ءۇش ءتىلىنىڭ سىرتىندا وتكەن مەن كەلەشەك تە اينا-قاتەسىز كورىنىپ تۇراتىن سەكىلدى سەزىلەدى.
ءاي، شىركىن-اي! ادام بالاسى ەسكە الۋ مەن ارمانداۋسىز ءومىر سۇرە المايدى ەكەن عوي.
جەرلەۋ
ادام بالاسىنىڭ ومىردەن ءوتۋى مۇحيت ارقىلى الىس ساپارعا شىققان جولاۋشىنى شىعارىپ سالعانمەن تىم ۇقساس كورىنە بەرەدى. كەيبىرى الىپ كەمە ساپارعا اتتانعانى سەكىلدى قاراقۇرىم جۇرت جينالىپ، ازا مۋزيكاسى وينالىپ، ۋ-شۋمەن كەتەدى. ەندى ءبىرى، بالىق اۋلاۋعا شىققان شاعىن قايىق سەكىلدى. ەسكەك اعاشى سۋدى سىلدىر-سىلدىر ەتكىزگەن قايىق ىسپەتتى. از عانا ادام لەزدە ءۇن-ءتۇنسىز الا جونەلگەندە ونى كوپ ادام اڭعارماي دا قالادى. ءبىراق، ەكەۋىنىڭ دە باراتىن ورنى بىرەۋ - قارا جەردىڭ قوينى.
كەزدەسۋ
العاشقى تانىستىقتان كەيىن مەن بەينە ءبىر قىس سەكىلدى ەدىم. كەزدەسۋگە ەرتە تۇسكەن قىس سياقتى ىلعي بۇرىن كەلەمىن. اسىعىپ، القىنىپ جەتەمىن. اقىرىپ، اھ ۇرىپ تاعاتسىزدانا كۇتىپ تۇرامىن.
ال، سەن كوكتەم ءتارىزدى ەدىڭ. ۇنەمى كەشىگىپ كەلەسىڭ. كەرگيسىڭ. تاعاتسىزدانا كۇتتىرەسىڭ، زارىقتىراسىڭ. ايتەۋىر كەلمەي قويمايتىنسىڭ.
مارجانداي اپپاق ءتىس
تاياۋدا ۇلانباتىر-ماسكەۋ پويەزىندە دامىلسىز سويلەپ قالعان ءبىر جىگىتپەن ۇزەڭگىلەس بولدىم. ءتورت تاۋلىك بويى جالعىز ءوزى اۋىز جاپقان جوق. ءبىراق، نە تۋرالى قانداي اڭگىمە ايتقانىن ارى ويلاپ، بەرى ويلاپ ەسكە تۇسىرە المادىم. جادىمدا قالعانى، تىستەرىنىڭ اپپاق مارجانداي ءتىزىلىپ تۇرعانى عانا.
كەكشىل مىسىق
ءبىر لامانىڭ ايتقان اڭگىمەسى:
- ءبىزدىڭ ۇيگە اياق استىنان ءبىر بۇرالقى مىسىق پايدا بولدى. ونشا سۋقانىم سۇيمەسە دە ونى قۋىپ شىقپادىم. ونى-مۇنى بەرىپ، تاماقتاندىرىپ ءجۇردىم. سالت باس، ساباۋ قامشى دەگەندەي جالعىز ءوزىم عانا بولعاندىقتان، تاماققا قوساتىن ەتتى از مولشەردە كۇندەلىكتى بەلگىلى ءبىر ولشەممەن عانا قولدانامىن. ەگەر قۇدايى قوناق كەلىپ قالسا، ەكى ەسەگە ارتتىراتىنىم بار. ءبىر كۇنى تاماق ىستەيىن دەسەم، ەتتىڭ ءبارىن الگى مىسىق جەپ قويىپتى. جونگە سالايىن دەپ تاياقتىڭ استىنان الدىم. ول قاشىپ كەتتى دە ءىزىم-عايىم جوعالدى. دۇرىس بولدى دەپ ويلادىم. بىرنەشە كۇننەن كەيىن مىسىق تاعى كەلىپ تۇر. تاماق بەرىپ ەدىم جەمەدى.
تۇندە توسەككە جاتىپ الىپ قاراپ جاتسام، الگى مىسىق پەشتىڭ قاسىنا وتىرىپ الىپ، الدىڭعى ەكى اياعىنىڭ تابانىن الما-كەزەك جالاپ وتىر. بۇرىن وندايى جوق ەدى. مەن كۇدىكتەنىپ ۇيىقتامادىم، شامدى دا سوندىرمەدىم. كورپەمەن باسىمدى جاپتىم دا بولماشى ساڭلاۋ شىعارىپ مىسىقتى باقىلادىم. وتىرىك ۇيىقتاعان بولىپ، قورىلداي باستادىم. الگى مىسىق ابدەن سۋلانعان الدىڭعى اياعىمەن پەشتىڭ اۋزىن اشتى دا جالما جان قىپ-قىزىل شوقتى باس سالىپ مەنىڭ كورپەمنىڭ ۇستىنە قاراي لاقتىرا سالدى. ءوزى كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن سەكىرىپ تىسقا اتىپ شىقتى.
كەك العان ءتۇرىن كورمەيسىڭ بە؟
تەلەفون نومىرلەرى
تەلەفون نومىرلەرىن جازعان داپتەرىمدى بۇگىن جاڭالادىم. قىزمەت بابىندا دا، جەكە شارۋامەن دە قاجەت بولا قالعان كەزدە وسى داپتەردى پاراقتاپ كومەگىنە جۇگىنەمىن. بۇل ءوزى مەن ءۇشىن قازىناعا باي قويما ىسپەتتى. وسى قويمامنىڭ ەسىگىنە كۇندىز-ءتۇنى مازا بەرمەي اشىپ-جابا بەرگەنمىن عوي. توپساسى تۇسكەن قاقپا سەكىلدى مۇقاباسى جىرتىلىپ، شاشىلۋعا شاق قالىپتى.
الفاۆيت بويىنشا رەتىمەن جازىلعان اتى-جوندەردى جاڭا داپتەرگە كوشىرگەندە اجەپتاۋىر قىسقارىپ، ىقشامدالا تۇسەدى ەكەن. وسى ارالىقتا قايتىس بولعاندار دا بارشىلىق ەكەن. ءىشىنارا كىم ەكەنى دە بەلگىسىزدەرى كەزدەسەدى. كىم ەكەنىن جاقسى بىلسەم دە «مۇنىمەن ەندىگى جەردە حابارلاسۋدىڭ قاجەتى بولا قويماس» دەگەن وي تۋدىراتىندار دا بولادى ەكەن. بەينە ءبىر قويماعا ساناق جۇرگىزىپ، الاتىنىڭدى الىپ، تاستايتىنىڭدى تاستاپ جاتقاندايسىڭ.
ادامنىڭ اتى-ءجونىن تىزىمنەن الىپ تاستاۋدان وڭاي ەشتەڭە جوق ەكەن. ال، «مەنى تاعى كىم وسىلاي تىزىمىنەن الىپ تاستاپ جاتىر ەكەن» دەگەن وي سۋماڭ ەتكەندە ءىشى-باۋىرىڭ قىلپ ەتىپ، قۇيقاڭ شىمىرلاعانداي بولادى ەكەن. سول ساتتە ەرىكسىز قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىرىڭدا جاساعان يتتىگىڭ مەن يگىلىگىڭدى تارازى باسىنا سالىپ، ولشەگىڭ كەلەدى.
ساقتىقتا قورلىق تا بار
انا جىلى قالانىڭ شەتىندە ءۇي جالداپ تۇرعان ەدىم. جۇمىستان كەش قايتامىن. دۋالدىڭ ەسىگىن كورشىلەر ىشىنەن بەكىتىپ قويادى. بىردە ەشكىمدى مازالاعىم كەلمەي دۋالدى اسىپ سەكىرىپ كىرە سالماق بولدىم. ىشكى قالتامداعى جار دەگەندە جالعىز سۇيىكتى قالامىمدى سىندىرىپ الماۋ ءۇشىن الىپ، اۋزىما تىستەدىم. دۋالدىڭ باسىنا شىعىپ تومەن سەكىرە بەرگەندە بىردەمەگە ءىلىندىم دە قالدىم. ەكى قولىم دۋالدىڭ ۇستىندە، قاتتى تىستەنگەندىكتەن اۋزىما سيانىڭ قىشقىل ءدامى كەلدى. قاپ، اتتەگەن-اي! قالتامدا تۇرا بەرسە، سىنار ما، سىنباس پا ەدى؟!...
بۇل جەردە مەن ەكى نارسەنى ويعا ءتۇيدىم. ادام بىردەمەگە ءىلىنىپ، ەكى قولىن بيىككە سوزعاندا بارلىق بۇلشىق ەتتەر قاتايادى، سەن تىستەنەسىڭ. سونداي-اق، اسىرە ساقتىقتىڭ دا قورلىعى بولاتىن كورىنەدى.
ەسكى جىلدىڭ كۇنتىزبەسى
جاڭا جىل مەيرامىنان سوڭ جۇمىسقا كەلسەم، ىزگى نيەتتى بىرەۋ ۇستەلىمدەگى كۇنتىزبەنى جاڭالاي قويىپتى. ەسكىسىن ىزدەستىرسەم، ونى باياعىدا قوقىس الاڭىنا جونەلتكەن ەكەن. قايران دا مەنىڭ كۇنتىزبەم، ءۇش ءجۇز الپىس بەس تاۋلىكتىڭ ءىزى ونىڭ بەتتتەرىندە سايراپ جاتىر ەدى-اۋ! قايتا ءبىر پاراقتاسام، ۇتقان، ۇتىلعان تۇستارىمدى تارازىعا سالار ەدىم. بەلگىلەپ قويعان يدەيالارىمدى ىسكە اسىرارمىن. وندا حابارلاسىپ ۇلگەرمەگەن تەلەفون نومىرلەرى، جۇزدەسۋگە ۋاعدالاسقان كەزدەسۋلەر، جازىپ ۇلگەرمەگەن ولەڭ جولدارىم بار-تىن.
ءيا، مەنەن سۇراماستان سولاردىڭ ءبارىن تارك ەتتى. كەشەگى ءمۇلت كەتكەن قاتەلىكتەرىمدى، كەلەشەكتە جازىلار ولەڭدەرىمدى مەنسىز-اق ولار جەرلەپ تاستاپتى...
قالامىمنىڭ مىنەزى
جازاتىن شىعارمالارىمنىڭ ءتۇپ نۇسقاسىن كوك سيامەن، وڭدەۋىن قارا سيامەن رەداكسيالاۋعا ابدەن ۇيرەنىپ كەتكەنمىن.
ءبىر ساپاردا قوناق ۇيدە جازىپ وتىر ەدىم، كوك سيا ءبىتىپ قالدى. قارا سيالى قالامىمدى سۋىرىپ الىپ جازايىن دەسەم، بولاتىن ءتۇرى جوق. قالامنىڭ ءوزى كەرى تارتىپ تۇرعانداي اۋزىما ءسوز تۇسپەي، كوكىرەگىمدە سايراپ تۇرعان ويدىڭ ءوزى الدەبىر جاققا ۇشىپ كەتكەندەي ۇستاتپايدى. امالىم تاۋسىلىپ، اقىرى، كوك سيا ىزدەۋگە كوشەگە شىقتىم.
باقسام، قارا سيالى قالامىم دايار اسقا تىك قاسىق سەكىلدى «انانى ءبۇيت، مىنانى ءسۇيت!» دەپ نۇسقاۋ بەرىپ، ءامىرشىل-اكىمگەرلىك قىزمەتپەن اينالىسۋىنىڭ سالدارىنان ءوزى ەشتەڭەگە قابىلەتسىز بولىپ قالعان ەكەن. ادام بالاسى، نەگىزىندە، ءوز ەرىك-كۇشىن تىم ەركەلەتىپ، قالاعانىن لاپپايشىلاپ جاساي بەرسە، وي-ساناڭدى باسقارۋ تۇرماق قولىڭداعى قالامىڭنىڭ دا مىنەزىن تيا المايتىن حالگە جەتەدى ەكەنسىڭ.
قۇتقارۋشى كىلت
فاشيستەر كييەۆ قالاسىنىڭ ەكى ءجۇز تۇرعىنىن ازاپتاپ كومگەن بابي يار دەگەن جەردە بولدىق. تاريحشى بىلاي دەدى:
- ساي تولعان ءمايىتتى كومىپ، ورتەۋ ءۇشىن قولعا تۇسكەن ءتورت جۇزدەي ادامدى ايداپ اكەلىپ، جۇمىس ىستەتەتىن. ءبىر اپتادان كەيىن الگى تۇتقىنداردى تاعى اتىپ تاستاپ، كەلەسى كەزەكتەگىلەردى اكەلەتىن. وسىلايشا، قاندى قىرعىن جالعاسا بەرگەن. جۇمىس اياقتالعانشا تۇتقىنداردى اعاش ۇيگە قاماپ قوياتىن. كەيىن ءبىر توپ ادام ولگەندەردىڭ قالتاسىنداعى بارلىق كىلتتەردى جيناپ الىپ، الگى اباقتىلاردىڭ قۇلپىنا ساي كەلەتىندەرىن اشىپ، قاشىپ كەتىپ وتىرعان.
وسىنى ەستىگەن سوڭ ماعان ءبىر وي كەلدى. «ءتىرى ادامدى قۇتقاراتىن كىلت كەيدە ءولى جانداردىڭ قالتاسىنان تابىلادى ەكەن عوي».
قاتال زاڭ
شيپاجايدا جاتقان ءبىر توپ ادام تۇسكى استان كەيىن اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ تۇراتىنبىز. بىردە شىعىس جاقتان كەلگەن ءبىر مالشى مىنانداي قىزىق اڭگىمە ايتتى:
- ءبىزدىڭ ەلدە ءبىر ەكى قابات ايەل بارىس اۋلاعانى بار. كۇيەۋى بىرنەشە كۇندىك ساپارعا شىعاتىن بولىپ، ايى مەن كۇنى جاقىنداعان اياعى اۋىر ايەلى مەن بەس جاسار كىشكەنتاي قىزىنا سەرىك بولسىن دەپ ءبىر ءىنىسىن شاقىرىپ قالدىرىپ كەتەدى. كامەلەتكە تولعان، دەنەلى جىگىت بولعانىمەن، الگى بالا ءسال شالاڭگىرلىگى بار الاڭعاسىرلاۋ بولسا كەرەك.
تاڭ سارىدە قوراداعى قوي دۇركىرەپ ۇركىپ بولماعان سوڭ شىعىپ قاراسا، ءبىر الا شۇبار بارىس قويلاردى جارىپ، سەركەلەردى باقىرتىپ تۇرىپ جايراتىپ جاتىر ەكەن دەيدى. قوناق جىگىت ۇيدەگى كاليبر مىلتىقتى الا سالىپ «وق، وق!» دەپ اسىقتىرادى. ايەل جالما-جان ءبىر دوربا وقتى ساندىقتان الىپ بەرە قويادى. جىگىت وتىرا قالىپ اتقانىمەن، ءدال تيمەدى مە، الدە، جارالادى ما الگى بارىس جالت قارايدى دا ۇيگە قاراي سەكىرەدى. ابىرجىعان جىگىت ۇيگە قاشىپ كىرىپ، ەسىكتى بەكىتكەندە الگى دورباداعى وقتى دالادا قالدىرىپ كەتىپتى. بارىس ءبىر سەكىرىپ كيىز ءۇيدىڭ توبەسىنە شىعادى دا شاڭىراقتىڭ كۇلدىرەۋىشىنەن باسىن قىلتيتادى.
ايەل قولىنا وت كوسەيتىن تەمىردى الادى دا تۇمسىقتان ءبىر پەرەدى. بارىس سىرعىپ كەلىپ ءۇيدىڭ ورتاسىنا توپ ەتە قالادى. كىشكەنتاي قىزىن سۇيرەپ، ايەل توسەك استىنا كىرىپ كەتەدى. جىگىت قاشىپ شىقپاق بولىپ، ەسىكتى اشقاندا بارىس جارىق شىققان جاققا تۋرا ۇمتىلادى دا تالتايىپ تۇرعان جىگىتتىڭ ەكى بۇتىنىڭ اراسىنا كەپتەلىپ قالادى.
جىگىت دەرەۋ ونىڭ ەكى قۇلاعىنان باس سالىپ، بوساعاعا ەكى اياعىن تىرەي قويادى. بارىس ەكى جاققا الما-كەزەك ىرىلداعاندا جىگىتتىڭ جەڭىن جىرتىپ، بىلەگىن قاناتادى.
- پىشاق اكەل! پىشاق سال مىناعان! - دەپ ونىڭ جان داۋىسى شىعا ايعايلايدى.
ساسقالاقتاعان ايەل زورعا دەگەندە كۇيەۋىنىڭ ءىرى قارا سوياتىن ۇزىن پىشاعىن تابادى. ونى بارىسقا شانشىپ كورىپ ەدى، ۇشى ناشار ما، كىرمەدى. جىگىتتىڭ «تەزدەت، تەزدەت!» دەپ شىرىلداعان داۋسىنان ەسى شىققان ايەل بارىستىڭ كەۋدە تۇسىن دالدەپ تۇرىپ، كوزدى جۇمادى دا قوس قولداپ بار كۇشىمەن پەرەدى. ۇزىن پىشاق كىرش ەتىپ كىرىپ، كەلەسى جاعىنان ءبىر-اق شىعادى. كوزىن اشىپ قاراسا بارىس ءدىر-ءدىر ەتىپ ءولىپ بارادى ەكەن. جىگىتتىڭ ەكى قولى بارىستىڭ ەكى قۇلاعىنا جابىسىپ قالعانداي الىنباعان سوڭ قوي قىرقاتىن قايشىمەن جىرتقىشتىڭ قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن كەسىپ الادى.
بارىستىڭ قوس قۇلاعىن تاس قىپ ۇستاعان كۇيى جىگىت تالىپ قۇلايدى. سۇيەگىنە تاقاپ تىستەلگەن ەكى قولىنان قان اعىپ جاتىر. سىرتتا ەشبىر كولىك جوق. ايەل كىشكەنتاي قىزىن سۇيرەلەپ اۋىل ورتالىعىنا قاراي جۇگىرەدى. ابىروي بولعاندا اۋىل ورتالىعى ون شاقىرىمداي عانا ەكەن. ءبىر ساعاتتان كەيىن اۋىل اكىمىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاعان ايەل:
- ءبىزدىڭ ۇيدە سۇمدىق بولدى! - دەۋگە عانا شاماسى جەتىپ، تالىپ تۇسەدى.
اۋىلدان ءبىر توپ ادام ماشينامەن اسىعىس جەتسە، قويلارى ماڭايدا تۇك بولماعانداي جايىلىپ ءجۇر. ال، ۇيدە ۇزىن پىشاق شانشىلعان بارىس ءولىپ جاتىر. قولىندا بارىستىڭ ەكى قۇلاعىن تاس قىپ ۇستاعان جىگىت تالىپ قالىپتى دەيدى.
بۇل حيكايادان سوڭ ءبارىمىز شۋلاپ كەتتىك.
- الگى ايەلگە ۇكىمەتتەن قانداي سيلىق بەردى؟ ءاي، ءوزى دە باتىر كەلىنشەك ەكەن، ءا؟!
سويتسەك، مالشى قولدى ءبىر سىلتەپ:
- قايداعى؟! ءبىزدىڭ باسشىلار قاتال زاڭعا قاتتى باعىنادى. «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن اڭدى ولتىرگەنى ءۇشىن مىڭ توگىرىك ايىپپۇلمەن زورعا قۇتىلدى عوي، - دەپ قاراپ تۇر.
موڭعۇل تىلىنەن اۋدارعان -
قۋاندىق شاماحاي ۇلى
دايىنداعان -
قاجىبەك ايدارحان
رەداكتورى:پارزانا عادىلبەك قىزى
تورابىمىزدان ماقالا كوشىرەتىن بولساڭىز ، توراپ اتىن بەرىپ قويۋدى ۇمىتپاڭىز، بولماسا زاڭدىق جاۋاپكەرلىگىن قۋزاستىرامىز.
مسالى: «تارباعاتاي اقپارات تورابىنان» الىندى.