باقىتگۇل سەرىك قىزى
نەكە - ازاماتتاردىڭ ومىرلىك ءىسى، ەرىكتى تالعامى. نەكەلەنۋدىڭ ءوزى ۇلكەن جاۋاپكەرلىكتى، سەنىمدىلىكتى قاجەت ەتەدى. دەسەدە، كوپتەگەن ادامدار ماحابباتتىڭ رومانتيكالى سەزىمىنە عانا بوي الدىرىپ، جەڭىلتەكتىكپەن نەكەلەنىپ ، ۇيلەنىپ ءۇي بولعانداعى ساتسىزدىكتەرگە توزە الماي جەڭىلتەكتىكپەن نەكەدەن اجىراسىپ، جاس ءسابيدىڭ وبالىنا قالىپ جاتقاندار قانشا ما؟ تاعى ءبىر جاعىنان ءار ەكى جاقتا ەشقانداي تۇرمىس ورتاقتىعى، ءتىل بىرلىگى بولماي، ءبىر- ءبىرىن دەرلىكتەي ءتۇسىنىپ جەتپەگەندىكتەن، نەكە ماسەلەسىنە مۇقيات، بايسالدى پوزيتسيامەن مامىلە جاساماي، نەكەدەن اجىراۋ تالاپتارى كىسى كۇلەرلىكتەي بولىپ، تۇرمىستاعى كىشى - گىرىم قايشىلىقتاردى دۇرىس ءبىر جايلى ەتە الماي سوت ەسىگىن توزدىرىپ جۇرگەندەر كوبەيمەسە ازيعان جوق.
ارينە، ازاماتتاردىڭ نەكە ىسىنە ءارقانداي ادامنىڭ زورلاۋىنا، نەكەنى باۋراپ الۋىنا بولمايدى ءارى نەكە ەركىندىگى نەگىزگى زاڭىندا بەلگىلەنگەن ۇقىقتارىنىڭ ءبىرى. الايدا، ازاماتتار نەكەلەنگەننەن كەيىن وتباسىنا دەگەن زور جاۋاپكەرلىكتە ارقالايدى، تۇرمىس بارىسىندا ەرلى - زايىپتىلار كەشىرىمشىل بولىپ، ءتۇسىنىپ جانە قولداپ، قۋاتتاپ، ءبىرىن- ءبىرى قۇرمەتتەپ، سەميالىق جاۋاپكەرلىگىن ورناتۋ كەرەك.
ال نەكەدەن اجىراۋدا ‹‹نەكە زاڭىنىڭ›› 32- تارماق 2- تارماقشاسىندا ‹‹ ەر- ايەلدىڭ ءبىرى نەكەدەن اجىراسۋدى تالاپ ەتسە، قاتىستى تاراۋلار قىزمەت ىستەۋ ارقىلى جاراستىرۋىنا بولادى نەمەسە نەكەدەن اجىراسۋدى تالاپ ەتكەن جاقتىڭ سوت مەكەمەسىنە ارىز بەرۋىنە بولادى. حالىق سوت مەكەمەسى نەكەدەن اجىراۋ دەلولارىنا سوت اشقاندا، ءسوزسىز، جاراستىرۋ قىزمەتىن ىستەۋى ءتيىس، ءبىر- بىرىنەن كوڭىلى قالعاندىعى سەبەپتى جاراستىرۋ قىزمەتى ءونىم بەرمەسە، نەكەدەن اجىراسۋعا رۇقسات ەتۋى كەرەك ›› دەپ بەلگىلەنگەن ءارى وسى بەلگىلەمەگە ساي جانە ەڭ جوعارى حالىق سوت مەكەمەسىنىڭ نەكەدەن اجىراۋ داۋ-شارلارىنداعى ەرلى- زايىپتىلاردىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ شىنايى سۋىنعاندىعىن قالاي تۇراقتاندىرۋ جونىندەگى تۇسىندىرمەسىنە نەگىزدەلىپ، تومەندەگىدەي بىرنەشە جاقتان تۇراقتاندىرۋعا بولادى:
1) نەكەلەنگەن ءبىر جاعىندا زاڭدا بەلگىلەنگەن نەكەلەنۋگە تيىم سالعان اۋرۋ بولعان نەمەسە فيزيولوگيالىق جاقتان كەمىستىك بار بولىپ، ەمدەتسە دە ساقايىپ جازىلماعان بولسا؛
2) نەكەلەنۋدەن بۇرىن ءوزارا ءتۇسىنىسۋى جەتەرسىز بولىپ، البىرتتىقپەن نەكەلەنىپ، نەكەلەنگەننەن كەيىن سۇيىسپەنشىلىك قالىپتاستىرا الماي، ورتاق تۇرمىس كەشىرۋ مۇكىندىگى بولماعان بولسا؛
3) نەكەلەنۋدىڭ الدىندا رۋحاني اۋرۋىن جاسىرىپ، نەكەلەنگەننەن كەيىن ەمدەتسە دە جازىلماعان نەمەسە نەكەلەنۋدەن بۇرىن قارسى جاقتىڭ رۋحاني اۋرۋى بار ەكەنىن ءبىلىپ تۇرىپ نەكەلەنگەن، بولماسا ەرلى- زايىپتىلەر ورتاق تۇرمىس كەشىرۋ بارىسىندا رۋحاني اۋرۋعا كىرىپتار بولىپ، ۇزاق ۋاقىت ەمدەتسە دە ساقايىپ جازىلا الماعان بولسا؛
4) نەكەلەنگەن ءبىر جاعى قارسى جاعىن الداپ نەمەسە نەكەگە تىزىمدەلۋ بارىسىندا جالعان ايتىپ، نەكە كۋالىگىن الدامشىلىقپەن العان بولسا؛
5) ءار ەكى جاعى نەكە كۋالىگىن العاننان كەيىن بىرگە تۇرمىس كەشىرمەگەندەر، جاراسىپ بىرگە تۇرۋ مۇكىندىلىگى بولماعاندار؛
6) نەكەنى باۋراپ الۋ، نەكەنى ساۋدالاۋ سەبەبىنەن نەكەلى بولىپ، نەكەلەنگەننەن كەيىن ءبىر جاعى دەرەۋ نەكەدەن اجىراسۋدى ورتاعا قويعان نەمەسە ۇزاق مەزگىل بىرگە تۇرمىس كەشىرگەنمەن ەرلى- زايىپتىلىق سۇيىسپەنشىلىك قالىپتاستىرا الماعان بولسا؛
7) ءار ەكى جاعىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگى جاراسپاي بولەك تۇرعاندارىنا ەكى جىل بولىپ، جاراسىپ كەتۋ مۇكىنشىلدىگى بولماعان نەمەسە حالىق سوت مەكەمەسى نەكەدەن اجىراستىرماۋ ۇكىمىن شىعارعاننان كەيىن بولەك تۇرعاندارىنا ءبىر جىل تولىپ، ءوزارا ەرلى- زايىپتىلىق بورىشىن وتەمەگەن بولسا؛
8) ءبىر جاعى باسقالارمەن قالىپسىز بايلانىستا بولىپ، زاڭسىز بىرگە تۇرىپ، تاربيە بەرسەدە وزگەرتپەي، اعاتتىعى بولماعان جاق نەكەدەن اجىراسۋدى ورتاعا قويعان نەمەسە اعاتتىق وتكىزگەن جاق اجىراسۋدى ورتاعا قويىپ، قارسى جاق نەكەدەن اجىراسۋعا قوسىلماي، اقىل- تاربيە بەرۋ، شارا قولدانۋ، بولماسا حالىق سوت مەكەمەسى نەكەدەن اجىراستىرماۋ ۇكىمىن شىعارعاننان كەيىن دە اعاتتىق وتكىزۋشى جاق تاعى دا نەكەدەن اجىراسۋ ارىزىن بەرىپ، راسىندا، جاراسىپ كەتۋ مۇكىندىگى بولماعان بولسا؛
9) ءبىر جاعى قوس نەكەلى بولىپ، قارسى جاعى نەكەدەن اجىراسۋدى ورتاعا قويعان بولسا؛
10) ءبىر جاعى قۇمار ويناۋ، ەسىرتكى تۇتىنۋ سەكىلدى ناشار ادەتتەرىن كوپ رەت تاربيە بەرسە دە وزگەرتپەي، سەمياعا بولعان بورىشىن وتەمەي، ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ورتاق تۇرمىس كەشىرۋى قيىنعا تۇسكەن بولسا؛
11) ءبىر جاعى زاڭ بويىنشا ۇزاق مەرزىمدىك جازا بەرىلگەن نەمەسە زاڭعا قايشىلىق جاساپ الىپ بارعان قىلمىستىق ىستەر ارەكەتى ەرلى - زايىپتىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە اۋىر ءتاسىر جەتكىزگەن بولسا؛
12) ءبىر جاقتىڭ ءىز- دەرەكسىز كەتكەنىنە ەكى جىل تولعان بولىپ، قارسى جاعى نەكەدەن اجىراسۋدى ورتاعا قويىپ، حابارلاندىرۋ ارقىلى ىزدەستىرسە دە، دەرەگى انىق بولماعان بولسا؛
13) قارسى جاقتىڭ جابىرلەۋى مەن تاستاندى ەتۋىنە ۇشىراپ نەمەسە قارسى جاقتىڭ تۋىستارىنىڭ جابىرلەۋىنە ۇشىراپ، بولماسا قارسى جاقتىڭ تۋىستارىن جابىرلەپ، تاربيە بەرسەدە وزگەرتپەي، تاعى ءبىر جاقتىڭ كەشىرىمىنە يە بولماعان بولسا؛
14) ەرلى - زايىپتىلاردىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ شىنايى سۋىنۋىنا سەبەپشى بولعان باسقالاي سەبەپتەر.
جاراسىمدى نەكە مەن وتباسى- قوعام ورنىقتىلىعىنىڭ نەگىزى جانە جاراسىمدى قوعام قۇرۋدىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولەگى، وتباسى بەرەكەلى بولعاندا بارلىق ءىس ورگە باسادى، نەكەدەن اجىراۋ داۋ-شارىنىڭ جىلدان- جىلعا مولايۋى تۋدىرىپ وتىرعان كەرى اسەرى مەن قوعامدىق زيانىنا ءسال قاراۋعا بولمايدى، كەشەگى بال جالاسقان ەرلى- زايىپتىلار بۇگىنگى كۇندە ءومىردىڭ ىستىق - سۋىعىن جەڭەتىن دارمەندەرى قالماي سوت مەكەمەسىنە ارىز بەرسەم بولدى نەكەدەن اجىراسۋىما بولادى دەپ ءوز نەكەسىنە جاۋاپكەرسىزدىك ەتەدى، سوندىقتان نەكەدەن اجىراسۋ ويىندا جۇرگەن ەرلى- زايىپتىلارعا ايتارىم «ءبىر كۇندىك جولداسقا، مىڭ كۇندىك سالەم » دەگەندەي ارالارىڭىزداعى كەشەگى ءبىر- بىرلەرىڭىزى قيمايتىن قيماستىق سەزىمدى ءبىر كۇندىك وكپەگە بولا تارىك ەتە الاسىز با؟ ماحاببات سۇيىسپەنشىلىگىڭىزدىڭ جاۋھارى بولعان پەرزەنتتەرىڭىزدىڭ بولاشاعى جونىندە ويلاستىرىپ جانە جوعارىداعى نەكەدەن اجىراۋ شارتتارىن ازىرلەگەندە بارىپ نەكەدەن اجىراۋ تالابىن ورتاعا قويىڭىز دەگىم كەلەدى.
«حالىق تورابىنان»
رەداكتورى: ارداق كامالقان قىزى
تورابىمىزدان ماقالا كوشىرەتىن بولساڭىز ، توراپ اتىن بەرىپ قويۋدى ۇمىتپاڭىز، بولماسا زاڭدىق جاۋاپكەرلىگىن قۋزاستىرامىز.
مسالى: «تارباعاتاي اقپارات تورابىنان» الىندى.