موپاسسان (فرانسيا)
مەن وعان ولەردەي عاشىق بولدىم. ونىمەن تانىسقاننان كەيىن، ونىڭ جىبەكتەي مىنەزى، وتتاي ىستىق ماحابباتى جۇرەگىمدى جاۋلاپ الدى. ەسىل-دەرتىم سوعان اۋىپ، كورمەسەم تۇرا المايتىن كۇيگە ءتۇستىم. ۋاقىت ءمانىن جويدى، جۇرەگىمدى كەرنەگەن ماحاببات مەنى تىلەنشىگە اينالدىردى. اتقان تاڭ، باتقان كۇنمەن ساناسپايتىن، قىس پەن جازدىڭ الماسۋىن پارىقتامايتىن بولدىم.
ءبىراق كوپ وتپەي، ول باقيعا اتتانىپ كەتتى. اھ، سول مۇڭلى كۇندەردىڭ بۋالدىر ەلەسى دە وشكىندەدى. ەسىمدە قالعانى تەك قانا نوسەرلى داۋىل تۇرعان ءبىر كەشتە، ونىڭ ءۇستى-باسى مالمانداي سۋ بولىپ ۇيگە ورالعانى، توسەكتە جاتىپ قاتتى جوتەلگەنى، ونىڭ ۇستىنە، قىزۋى ورلەپ باسىلماي قويعانى، سونان كەيىن شيپاگەر شاقىرعانىم، ۋكول سالدىرعانىم، ءدارى ىشكىزگەنىم... مەنىڭ ميىم اينالىپ كەتتى، ەشتەڭەنى دە ەسىمە الا المايتىن بولدىم. مۇنىڭ ءبارى ءوتىپ كەتتى، ماڭگىلىككە ءوتىپ كەتتى.
جۇرت ونىڭ مۇردەسىن اعاش تابىتقا سالدى. تابىتتىڭ قاقپاعىن شەگەلەگەندەگى تاقىلداعان ءۇن ميىمدا تىنباي قايتالانىپ وشەر ەمەس. مەن ونىڭ قارا جەر قوينىنا ماڭگىلىك ۇيقىعا كەتكەنىنە مۇلدە سەنبەدىم. جەرلەگەننەن كەيىن، ەكەۋىمىزدىڭ بىرگە تۇرعان ءۇيىمىز، ەكەۋىمىزدىڭ ورتاق دوستارىمىز، ءبارى-ءبارى كوزىمە وتتاي باسىلىپ، ەرىكسىزدەن جۇرەگىم قان جىلادى. سودان اقىرى پاريجدەن باسقا جەرگە كەتپەكشى بولدىم.
مەن كوز جاسىمدى كولدەتە جاتىن بولمەدەن سۇيرەتىلە شىعىپ، كىرە بەرىس ۇزىن زالعا ورناتىلعان اينانىڭ الدىنا كەلگەندە ەرىكسىزدەن توقتادىم. بۇل اينانى ادەيى ول ءۇشىن ساتىپ الىپ، وسى اراعا ورناتقان بولاتىنمىن. ول قانشاما رەت وسى اينانىڭ الدىندا تۇرىپ جاسانىپ-تارانعان ەدى دەسەڭشى! ال، مەن ونىڭ تۋ سىرتىندا تۇرىپ، ونىڭ ايناداعى سۇلۋ سىمباتىنا كوزىم تويماي قاراۋشى ەدىم. بۇل ايناداعى ونىڭ سول ءبىر ەلەسى ءالى دە تۇرعان جوق پا ەكەن؟ مەن ەرىكسىز قولىمدى سوزدىم، ءبىراق الاقانىما تيگەن مۇزداي سۋىق اعىس جان دۇنيەمدى مۇزداتىپ جىبەرگەندەي، كوز جاسىم مونشاقتاپ كەتتى. سۇيگەن جاردان ايرىلۋدىڭ ۋداي اششى قاسىرەتى بۇكىل جۇرەگىمنىڭ پارشا-پارشاسىن شىعاردى.
مەن ەسىنەن ايرىلعان پەندەدەي كوشەنى كەزىپ كەتە بەردىم. ويدا جوقتا جىن ايداعانداي قابىرستانعا كەلىپ قالعانىمدى ءبىر-اق ءبىلدىم. مەن ونىڭ تاپ-تاقىر تومپەشىككە اينالعان قابىرىن، قابىردىڭ الدىنا تۇرعىزىلعان تاس ەسكەرتكىشتى «ول سۇيگەن، سۇيدىرگەن، وسى جەردە ماڭگى ۇيقىعا كەتتى» دەگەن جازۋدى كوردىم.
ول ءدال وسى جەرگە، تابانىمنىڭ استىنا كومىلگەن. بۇعان مۇلدە سەنگىم كەلمەيدى، مەن ەكى الاقانىممەن ءجۇزىمدى باسىپ ەگىلە جىلادىم. ونىڭ سەزىمدى قىتىقتايتىن اق سازانداي جۇمىر، تولىق دەنەسى، جۇرەگىمدى جاۋلاپ العان ايداي اسەم ءجۇزى، ءبارى-ءبارى دە اعاش تابىتپەن بىرگە ءشىرىدى. ويلاپ وسى اراعا كەلگەندە، قاسىرەتتەن قابىرعام قايىسىپ كەتتى، كوز جاسىم كول بولىپ، تۇتاس دەنەمدە جان قالماعانداي قابىردىڭ الدىنا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتىم. توساتتان، ۇرەيلى دە قاتاڭ ءبىر وي مەنى بيلەپ الدى، مەن قابىردىڭ قاسىنا تۇنەمەكشى بولدىم. ءتورت توڭىرەگىمدى اينالا شولىپ، ەشكىم كورىنبەگەن سوڭ، دەرەۋ جاسىرىنىپ الدىم. وستىسەم كەشتە قابىرستاننىڭ قاقپاسىن جاباردا مەنى ەشكىم دە بايقاماي قالادى، كۇزەتشى دە قۋىپ شىقپايدى. قاس قارايىپ، قاقپا جابىلدى. مىنەكي، ات شاپتىرىم قابىرستاندا تەك مەن عانا قالدىم، مەن عانا ءتىرىمىن.
قاپ قاراڭعى ءتۇن شىمىلدىعى توڭىرەكتى جاپقاندا، مەن دە جاسىرىنعان جەرىمنەن شىقتىم. ءالى قۇرىعان اياقتارىمدى ازەرگە سۇيرەتىپ، وسىناۋ ولىلەر مەكەنىندە ءۇن-ءتۇنسىز ءىلبىپ كەلەمىن. مەن ونىڭ قابىرىنا قاراي ءجۇردىم، ءبىراق، قويۋ قارا ءتۇن تورلاعان بۇل جەردە ەشتەڭەنى دە انىق كورە المادىم.
مەن ەشتەڭەنى دە ەلەڭ قۇرلى كورمەي، ەسكەرتكىشتەردى سيپالاي العا ىلگەرىلەدىم. سوندا دا ونىڭ قابىرىن تابا الماي كەلەمىن. دەنەنى توڭازىتار سۋىق جەلەمىكتى قاراڭعى تۇندە بەينە سوقىر ادام سياقتى جان-جاعىمدى بەي-بەرەكەت سيپالاپ ەڭبەكتەپ ءجۇرمىن. قولىما بىردە تاس ەسكەرتكىش، تەمىر نەمەسە قورشاۋدىڭ شەگەسى ىلىنسە، بىردە شالعىن ءشوپ نەمەسە الدەقاشان قۋراعان گۇلدەر ىلىنەدى.
اينالام تولى قابىر، قالاي قاراسام دا قاراۋىتقان قابىر كورىنەدى. ءوزىمنىڭ جاپادان-جالعىز قابىرلار اراسىنداعى تار جولدا ەڭبەكتەپ كەلە جاتقانىمدى ويلاعاندا، كوڭىلىمدى ۇرەي بيلەپ، تىتىركەنىپ كەتتىم. جان-جاعىما جالتاقتاپ، ەسكەرتكىشتەگى جازۋلاردى سيپالاپ، ساۋساعىممەن وندا نە جازىلعانىن پارىقتاۋعا قۇلشىنىپ كەلەمىن. قارا بوياۋ جاققانداي قويۋ قاراڭعى كوزىمدى كولەگەيلەپ، ەشتەڭەنى دە كورە المايمىن. تۇڭعيىق تۇندە قابىرستاندى تەك قانا قاراڭعىلىق تۇمشالاپ تۇر. مەن وتىرا قالىپ از-كەم دەم الدىم. «وسىندا نەسىنە قالدىم؟ - دەپ ويلادىم مەن، - ءتىرى پەندەنىڭ ولىلەر اراسىندا نەسى بار ەدى؟».
توڭىرەكتى ءولى تىنىشتىق جايلاعان، تەك ءوز جۇرەگىمنىڭ ءدۇرس-ءدۇرس سوققانى عانا انىق ەستىلىپ تۇر. كەنەت، قاتتى داۋىس ەستىلدى، بۇل نە ەكەن، ءا؟ قۇيرىق باسىپ وتىرعان تاسىم قوزعالعانداي بولدى، ول شىنىمەن دە قوزعالدى، اۋەلى كوتەرىلىپ كەلەدى. ازا بويىم قازا بولىپ، وتىرعان ورنىمنان ۇشىپ تۇردىم. وسى كەزدە، كوتەرىلگەن تاس تاقتايشانىڭ استىنداعى جاناقىمنان ەتىنەن ارىلعان قۋ سۇيەك ادام تۇرەگەلدى. ىلە-شالا، تاق قاسىمنان سۇستى دا سۇيكىمسىز داۋىس ەستىلدى.
جاڭاعى قۋ سۇيەك ارۋاق وسى سۇيكىمسىز داۋىسپەن تاس ەسكەرتكىشكە جازىلعان: «مۇندا جاتقان ادامنىڭ اتى وليۆەر دجاكۋس، بيىل ەلۋ ءبىر جاستا. ول جانۇياسىن سۇيەتىن، باۋىرمال، سالاۋاتتى جان ەدى. ول وسكەلەڭ، ابىرويلى ءومىر كەشتى» دەگەن سوزدەردى وقىپ تۇر. كەنەت ول قاتتى شىڭعىرىپ جىبەردى دە جەردەن تاستىڭ جارقاشىن الا سالىپ، جاڭاعى جازۋلاردى ءوشىرىپ تاستادى. سودان سوڭ، بىزديگەن سۇيەكتەرى عانا قالعان سۇق ساۋساعىمەن جارقىراپ، نۇر شاشقان ءبىر جول جازۋ جازدى: «مۇندا جاتقان ادام وليۆەر، بيىل ەلۋ ءبىر جاستا. ول وپا قىلماعاندىقتان اكەسى قاسىرەتپەن كوز جۇمدى. ول دورەكى، قارا نيەت بولاتىن. ايەلى مەن بالالارىنا كۇن كورسەتپەيتىن. ونىڭ ۇستىنە قولىنان كەلگەن جاماندىقتىڭ ءبارىن ىستەپ، كورشى-قولاڭىن قاقساتاتىن، وزگەلەردى وسىمقورلىقپەن قانايتىن. اقىرى ازاپپەن كوز جۇمدى». قۋ سۇيەك ارۋاق وسىلاردى جازىپ بولىپ، جازعانىنا ماساتتانا قاراپ تۇر. بەينە ءبىر يگىلىكتى شارۋانى تىندىرعان سىڭايلى. وسى كەزدە تاس تاقتايشالار ساتىر-سۇتىر كوتەرىلىپ، سۇيەكتەردىڭ شاق-شۇق سوقتىعىسقان ءۇنى ىشىندە قابىرلار ىركەس-تىركەس اشىلدى. قۋراپ قالعان اقسوڭكە سۇيەكتەر بىرىنەن كەيىن ءبىرى تۇرەگەلىپ، وزدەرىنىڭ ءتىرى كەزىندەگى ويلاعاندارىن قاز-قالپىندا ەسكەرتكىشكە جازىپ جاتىر. اسىلىندە، بۇلاردىڭ كوبى ءتىرى كەزىندە ءىشى تولعان ازازىلدىك، قانپەزەر، ىسكەرلەرگە ءىشى كۇيەتىن سۇمىرايلار ەكەن. ولاردىڭ جازعاندارىنان مەن ايتىلمىش قامقور اكە، وپالى ايەل، قايىرىمدى ۇرپاق، پاك بويجەتكەن دەگەندەردىڭ، شىندىعىندا، تۇگەلدەي بۇزاقى، ۇرى، الدامشى، سۋايت جاندار ەكەنىن ءبىلدىم! شىندىعىندا وسىلاي ەكەن-اۋ!
ويپىرماي-اۋ، جەر الەمىندە نە كەرەمەتتىڭ ءبارى بار ەكەن عوي! كوز الدىمداعى عاجايىپ كورىنىستەردەن ۇرەيىم ۇشىپ، دىرىلدەپ، تىنىس الا الماي قالدىم. ەندەشە، ول دا جازىپ جاتقان بولار. مەنىڭ كۇندىز كۇلكى، تۇندە ۇيقى كورمەي اڭساعان اياۋلى عاشىعىم نە جازىپ جاتىر ەكەن دەشى؟ قالاي بولماسىن، بارىپ ءوز كوزىممەن كورۋىم كەرەك. ويلاپ وسى اراعا كەلگەندە، الگىندەگى قورقىنىش زىم-زيا بولدى. مەن ادىمداي باسىپ، اشىلىپ جاتقان قابىرلار مەن جىن-شايتانداي ەلبەڭدەگەن قۋ سۇيەك ارۋاقتار اراسىنان كەسىپ ءوتىپ، ونىڭ قابىرىنە جەتتىم. سول ءبىر جانىمدى جاۋلاپ، كوزىمدى ارباعان سۇلۋ بەينە كوز الدىمنان تاعى ءبىر رەت جارق ەتىپ ءسوندى. مەن ەپپەن باسىپ ونىڭ قاسىنا بارىپ، ءۇن شىعارماي قاراپ تۇرمىن. ول بار ىقىلاسىمەن ەسكەرتكىشتەگى «ول سۇيگەن، سۇيدىرگەن، وسى جەردە ماڭگى ۇيقىدا جاتىر» دەگەن سوزدەردى ءوشىرىپ جاتىر، سودان سوڭ، ول سۇق ساۋساعىمەن: «ءبىر كۇنى، ول سۇيگەن جارىن الداپ، جاڭبىرعا قاراماي سىرتقا شىعىپ، بىرەۋمەن كوڭىل قوستى. سودان اۋىر ناۋقاسقا كىرىپتار بولىپ، ساۋىعا الماي ءولدى» دەپ جازدى.
تاڭ سوگىلە، ادامدار مەنى قابىرستاننان تاۋىپ الدى. مەن سول ارادا جىعىلىپپىن، جانسىز دەنەم مۇزداپ قالىپتى.
اۋدارعان-شولپان قازەز
رەداكتورى: ارداق كامالقان قىزى
تورابىمىزدان ماقالا كوشىرەتىن بولساڭىز ، توراپ اتىن بەرىپ قويۋدى ۇمىتپاڭىز، بولماسا زاڭدىق جاۋاپكەرلىگىن قۋزاستىرامىز.
مسالى: «تارباعاتاي اقپارات تورابىنان» الىندى.