انار گۇلى قۇلپىرا اشىلىپ، ۇلتتار ىنتىماعى ماۋەلى جەمىس بەردى

□ كادر، جۇمىسشى - قىزمەتشىلەر مەن جۇپ قۇراعان تۋىستارى  سالىقجان يمىن وتباسى كورمە سارايىن ەكسكۋرسيالاۋدا.
(گازەتىمىزدىڭ ماتەريال سۋرەتى)
 

□” كورشىلەر مەرەكەسى . ءجۇز وتباسى قوناعاسى“ قيمىلى ناق مايدانىنان كورىنىس . ( گازەتىمىزدىڭ ماتەريال سۋرەتى )


 

انار گۇلى قۇلپىرا اشىلىپ، ۇلتتار ىنتىماعى ماۋەلى جەمىس بەردى
 
ــــ تارباعاتاي ايماعى ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ” التىن ءارىپتى ماڭدايشالىعىن “ ۇزدىكسىز جارقىراتا ءتۇستى

 

 
□ تىلشىلەرىمىز ۋاڭ تيڭ، ايان قايرات، سارا شايسۇلتان
 
   شيحۋ قالاسى جيۋجياندىر اۋىلىنداعى ءبىر كىشكەنتاي بەسىك 40 جىل بويى قولدان - قولعا ءوتىپ، 27 ءار ۇلت وتباسى بالالارىنىڭ بەسىكتەگى كەزىنىڭ ەستەمەسىنە اينالسا؛ شاۋەشەك قالاسى جاڭاجامبىل ءمالى باسقارماسى قاراءدوڭ الەۋمەتتىك اۋماعىنىڭ تۇرعىنى سالىقجان يمىن 14 جىل بويى تاباندىلىقپەن ءوز اۋلاسىندا مەملەكەت تۋىن شىعارىپ كەلدى... تۇتاس ايماقتاعى ءبىر -بىرلەگەن ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ جان تەبىرەنتەر حيكايالارى جاڭا داۋىردەگى ءار ۇلتتىڭ ۇلى ىنتىماعىنىڭ ماداق جىرىن اسقاقتاتا ءتۇستى.
 
بيىل جىل باسىنان بەرى ايماعىمىز جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەرىك ورناتۋدى نەگىزگى جەلى ەتىپ، اۆتونوميالى رايوننىڭ ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعى بويىنشا وزات ورىن قۇرۋ قىزمەت تاجىريبەسى اۋىس -كۇيىس ءماجىلىسىنىڭ شاۋەشەك قالاسىندا وتكىزىلۋ ورايىنان پايدالانىپ، تاسىلدە، ادىستە جاڭالىق اشىپ، ” ءبىر ءۇيلى جانداي ەتەنە وتەتىن“، ” ءوزارا كىرىكپەلى قونىستانعان “، ” بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىن توعىسقان“ انار گۇلى قۇلپىرا اشىلعان ۇلتتار ىنتىماعى ماركاسىن كۇش سالا تۇلعالادى. سونىمەن بىرگە، تارباعاتاي حيكاياسىن ويداعىداي بايانداپ،” مەملەكەتتىك ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعىنداعى   ۇلگىلى ايماقتىڭ“ جەتىستىكتەرىن ۇزدىكسىز بەكەمدەپ، ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ” التىن ءارىپتى ماڭدايشالىعىن“ ۇزدىكسىز جارقىراتا ءتۇستى.
 

 
” ءار رەتكى ءداستۇرلى مەرەكەلەردە الەۋمەتتىك اۋماق ۇلتتار ىنتىماعى بىرلەسكەن دوستىق قيمىلدارىن ورىستەتىپ، كوپشىلىك ءوز ونەرلەرىن كورسەتۋ، اڭگىمەلەسىپ پىكىر الماستىرۋ، قىزىقتى ويىن ويناۋ سياقتى ءتۇرلى فورمالارمەن اۋىس - كۇيىس جاساپ، كوڭىلدى دە دۋماندى ورتادا ۇلتتار ىنتىماعى ۇستانىمىن ءتىپتى دە كوپ تۇرعىندارعا جەتكىزەدى “ دەدى شاۋەشەك قالاسى قاراءدوڭ الەۋمەتتىك اۋماعى پارتيا باس ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى باھارگۇل.
 
قاراءدوڭ الەۋمەتتىك اۋماعى شاۋەشەك قالاسىنداعى ۇلتتار كىرىكپەلى قونىستانعان تيپتىك الەۋمەتتىك اۋماق، مۇندا حۇيزۋ، ۇيعۇر، قازاق قاتارلى 14 ۇلت تۇرمىس كەشىرەدى. ” كورشىلەر مەرەكەسى. ءجۇز وتباسى قوناعاسى“ الەۋمەتتىك اۋماقتىڭ جىل سايىن وتكىزەتىن، ءار ۇلت تۇرعىندارى ەرەكشە ۇناتاتىن قيمىل، تۇرعىندار ءدامدى تاعامداردان ءدام تاتا وتىرىپ، شاتتانا بيگە باسىپ، قيمىل الاڭى ەرەكشە دۋمانعا بولەنەدى.
 
قاراءدوڭ الەۋمەتتىك اۋماعىنا بارساڭىز، وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە قاراي رەتتى ورنالاسقان 7 كوشەنى كورەسىز. سالقىجان يمىننىڭ ءۇيى 3 - كوشەدە، ونىڭ اۋلاسىندا قاشان دا مەملەكەت تۋى اسقاق جەلبىرەپ تۇرادى.
 
” وسىندا تۇرمىس كەشىرىپ جاتقان ءاربىر ادام كىشكەنتاي انار ءدانى ىسپەتتى، ءبىز پارتيانى، وتاندى سۇيەمىز، ىنتىماقتى، تاتۋ -ءتاتتى وتەمىز، جۇرتتى ەلەڭ ەتكىزەردەي ەلەۋلى ءىس ىستەمەسەك تە، سۇيىسپەنشىلىكپەن وڭ ەنەرگيا تاراتىپ كەلەمىز“ دەدى سالىقجان يمىن.
 
ءدوربىلجىن اۋدانى ءدوربىلجىن قالاشىعى تاسىرقاي قىستاعىنىڭ شەگىرشىن تال كوشەسىنە بارا قالساڭىز، وزگەشە ۇلتتىق سالت -سانا ەرەكشەلىگىنە يە كوشە كوزىڭىزگە بىردەن وتتاي باسىلادى، كوشە اتىنىڭ تانىمالدىعى تامىرلاس وسكەن ءبىر ءتۇپ شەگىرشىن مەن تالعا قاتىستى، ءار ۇلتتىڭ وسى ءبىر ءتۇپ شەگىرشىن مەن تال سياقتى ءبىر - بىرىنەن ايرىلماي وتكەن تىعىز ىنتىماعىنىڭ سيمۆولى ىسپەتتى.
 
شەگىرشىن تال كوشەسىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 640 مەتر، حانزۋ، قازاق، ۇيعۇر، حۇيزۋ قاتارلى 9 ۇلتتان قۇرالعان 32 وتباسى ارالاس قونىستانعان، مۇنىڭ ىشىندە 25 وتباسىنىڭ مۇشەلەرى ەكىدەن ارتىق ۇلتتان قۇرالعان.
 
وسى كوشەدە ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءبىر ءۇيلى جانداي ەتەنە وتكەن جان تەبىرەنتەر حيكايالارى تولىپ جاتىر.
 
شەگىرشىن تالدىڭ ماڭىندا تۇراتىن قىستاق تۇرعىنى قۇرىلىس وسمان وتباسى مەن لين جۇڭدۇڭنىڭ وتباسى اكەلەرىنەن تارتىپ جاقسى ارالاساتىن، 1991 - جىلدان باستاپ ەكەۋى سەلبەسىپ سۇرلەنگەن ەت ساتۋمەن اينالىسىپ، ارالارىنان قىل وتپەستەيتىن اعا -باۋىر بولىپ كەتتى.
 
” ءبىزدىڭ بۇل ۇلكەن شاڭىراعىمىز حانزۋ، حۇيزۋ، قازاق، ۇيعۇر قاتارلى ءتورت ۇلتتان قۇرالعان“. شەگىرشىن تال كوشەسىندەگى  ما شينحۋا ۇلتتار ىنتىماعى اۋلاسىندا ما شينحۋا كوپشىلىككە وسى ۇلكەن وتباسىنىڭ تاتۋ - ءتاتتى، بەرەكەلى ءوتۋىنىڭ سىرىن ايتىپ بەردى: ” ءبارىمىز جۇڭحۋا ۇلتىمىز، ءبىر ءۇيلى جاندارمىز، كوپشىلىك ءبىر نيەت، ءبىر تىلەكتە بولساق، تۇرمىسىمىز بارعان سايىن جاقسارا تۇسەدى “.
 
ۇعىسۋعا قاراعاندا، ما شينحۋا ۇلتتار ىنتىماعى اۋلاسى تارباعاتاي ايماعى جاعىنان ۇلتتار ىنتىماعى تاربيە بازاسى، ۇلتتار ىنتىماعىنان ۇلگى كورسەتەتىن اۋلا بولىپ باعالانعان، ما شينحۋانىڭ ءوزى اۆتونوميالى رايون جاعىنان ۇلتتار ىنتىماعىنداعى وزات جەكە بولىپ ماراپاتتالعان ەكەن. ونىڭ  ۇلتتار ىنتىماعى اۋلاسى رەسمي سىرتقا اشىلعاننان بەرى 20 مىڭنان استام ادام قابىلداعان.
 
جۋىق جىلداردان بەرى تارباعاتاي ايماعى جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەرىك ورناتۋ نەگىزگى تاقىرىبىنداعى تاربيە سارايى، اۋىل -  قالاشىق (الەۋمەتتىك اۋماق) ” انار سارايى“ ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعىنداعى ۇلگىلى ءدالىز، قىستاق تاريحى مۇراجايى جانە وتباسىلىق كورمە سياقتىلاردى قۇرىپ، ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعى بويىنشا وزات ورىن قۇرۋدىڭ ” دارەجەسى  جوعارىلاتىلعان نۇسقاسىن“ تۇلعالاپ، بىرلىكتە ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ” التىن ءارىپتى ماڭدايشالىعىن“ جارقىراتا ءتۇستى.
 

 
ايماقتىق مۇراجاي، داعۇر ۇلتى سالت - سانا باقشاسى، سىبە ۇلتى مۇراجايى... وسى تەكتەس تارباعاتاي ەرەكشەلىگىنە يە ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعى تاربيە بازالارى ءار ۇلت حالقىنىڭ تاريحتى ءتۇسىنىپ، ۇلتتار ىنتىماعى رۋحىن جالعاستىراتىن ماڭىزدى تۇعىر سانالادى.
 
” ايقىن ۇلتتىق ەرەكشەلىك پەن وڭىرلىك ەرەكشەلىكتى تولىق ۇشتاستىرعان تيپتىك ورىس ۇلگىسىندەگى مۇراجاي قۇرىلىسىن كوپتەگەن ساياحاتشىلار كەلىپ ەكسكۋرسيالادى. بۇل ارادان كوپشىلىك تارباعاتاي ايماعىنىڭ ۇزاق تاريحي  مادەنيەتى مەن الۋان ءتۇرلى ۇلتتىق سالت - ساناسىن تۇسىنە الادى“ دەدى شاۋەشەك قالاسىنىڭ تۇرعىنى ياڭ شياۋلي.
 
شارروسسيانىڭ ساۋدا شەڭبەرىن ورتەۋ، بارلىق تاۋىن قايتارىپ الۋ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى ەرىكتىلەر ارمياسىنىڭ ەلگە ورالۋىن قارسى الۋ،باسبايدىڭ امەريكاعا قارسى تۇرىپ، چاۋشيانعا كومەك بەرۋگە ۇشاق تارتۋ ەتۋى... ايماقتىق مۇراجايعا كىرسەڭىز، مادەنيەت مۇرالارى مەن كورمەگە قويىلعان بۇيىمدار تارباعاتاي تاريحىنداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ سىرتتىڭ قورلاۋىنا بىرگە قارسى تۇرىپ، ءبىر ـ بىرىنە قارايلاسىپ، ءبىر ءۇيلى جانداي ەتەنە بولعان حيكايالارىن ءۇنسىز بايانداپ تۇرعانداي سەزىلەدى.
 
جۋىق جىلداردان بەرى تارباعاتاي ايماعى باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ۇلت قىزمەتىن كۇشەيتۋ جانە جاقسارتۋ جونىندەگى ماڭىزدى يدەياسىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعى ىستەرى جونىندەگى ورنالاستىرۋلارىن دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەرىك ورناتۋدى نەگىزگى جەلى ەتۋدە تاباندى بولىپ، اۋەلگى ماقساتپەن، سەنىممەن، شىن ىقىلاسپەن، ادالدىقپەن، تۇراقتىلىقپەن، ۇقىپتىلىقپەن ۇلتتار  ىنتىماعى، العاباسارلىعىندا ۇلگىلى ايماقتىڭ ” التىن ءارىپتى ماڭدايشالىعىن “ ۇزدىكسىز جارقىراتىپ، ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعى بويىنشا وزات ورىن قۇرۋدىڭ پارمەندى رۋحاني قوزعاۋشى كۇشىن ۇيىستىرىپ، ءار ۇلت كادر –بۇقاراسىن ” بەستى شىنايى مويىنداۋدى“ كۇشەيتۋگە تاربيەلەدى، جەتەلەدى.
 
بيىل 7 -ايدىڭ 27 -كۇنى تۇستەن بۇرىن ۇلتتار ىنتىماعى نەگىزگى تاقىرىبىنداعى «انار  گۇلى اشىلدى» كىتابى 31 -كەزەكتى مەملەكەتتىك كىتاپ ساۋداسى كورمەسىنە قويىلدى. بۇل كىتاپتى لياۋنيڭ حالىق باسپاسى مەن شينجياڭ حالىق باسپاسى بىرلەسىپ باسپادان شىعارعان.
 
بۇل ءبىر ادەمى اڭگىمەلەر جيناعى، كىتاپتاعى تارباعاتايدىڭ ۇلتتار  ىنتىماعىنداعى وزات كوللەكتيۆتەرى مەن وزات جەكەلەرىنىڭ حيكايالارىن وقىساڭىز، جادىڭىزدا بىردەن قالارى داۋسىز. تارباعاتاي ايماعىنداعى ءار ۇلت كادر - بۇقاراسىنىڭ تىنىستاس، تاعدىرلاس، تىلەكتەس بولا وتىرىپ كۇرەس جاساعان بارىسى جاندى   باياندالعاندىقتان، بۇكىل ەل حالقىمەن جۇزدەسە سالا قىزۋ اڭىس قوزعادى.
 
قازىر تارباعاتاي ايماعىنىڭ ۇلتتار ىنتىماعى گۇلى ماۋەلى جەمىس بەرىپ، مەملەكەت، اۆتونوميالى رايون جاعىنان سيلانعان ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعىنداعى ۇلگىلى كوللەكتيۆ 59 عا، ۇلگىلى جەكە 111 ادام رەتكە جەتسە،  مەملەكەتتىك ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعىنداعى ۇلگىلى ورىننان جەتەۋى، اۆتونوميالى رايوندىق ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعىنداعى ۇلگىلى ورىننان 40 ى قۇرىلىپ، شاۋەشەك قالاسىنا، شيحۋ قالاسىنا، ءدوربىلجىن اۋدانىنا جانە قوبىقسارى موڭعۇل اۆتونوميالى اۋدانىنا ” مەملەكەتتىك ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعىنان ۇلگى كورسەتەتىن اۋدان -قالا“ اتى بەرىلدى.
 
تارباعاتاي ايماقتىق، شاۋەشەك قالالىق ادەبيەت - كوركەمونەرشىلەر بىرلەستىگى مەن بيڭتۋان 9 - شى 164 - تۋان بىرلىكتە ” پارتياعا العىس ايتىپ، مول ءونىمدى قۇتتىقتاپ، سۇيىسپەنشىلىكتى توعىستىرۋ قيمىلى ارقىلى جاراسىمدىلىقتى جەبەۋ“ نەگىزگى تاقىرىبىنداعى شارۋالار ءان جارىسىن وتكىزىپ، ءار ۇلتتىڭ ورتاق رۋحاني مەكەنىن قۇردى؛ شيحۋ قالاسى تاسوتكەل اۋىلىنىڭ چاڭدى قىستاعى بيڭتۋان 7 - شى 127 - تۋانىنىڭ 7 - ليانى، 9 - ليانى، 11 -ليانىنىڭ  كادر - بۇقاراسىن ۇسىنىس ەتىپ، ” بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ سۇيىسپەنشىلىك توعىستىرۋ سارايىن“، ” دوستىق ورمانىن“، ” ىنتىماق سامالدىعىن“، سونداي -اق جوعارى ولشەمدى ەگىنجاي قۇرىلىسىن بىرلىكتە ەكسكۋرسيالادى... ءبىر - بىرلەگەن باي مازمۇندى قيمىلداردان كەيىن، كوڭىلدى دە دۋماندى ورتادا بەيتانىس ادامدار ءوزارا ءتۇسىنىسىپ، ەتەنە ارالاسىپ، اقتارىلا اڭگىمەلەسىپ، سۇيىسپەنشىلىكتەرىن تەرەڭدەتىپ، تۇتاس ايماقتا ”جۇڭحۋا ۇلتى ءبىر ءۇيلى جان، جۇڭگو ارمانىن ءبىر نيەتپەن سومداۋدىڭ“ تاماشا رايىن قالىپتاستىردى.
 
بيىل جىل باسىنان بەرى تارباعاتاي ايماعى ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعى بويىنشا وزات ورىن قۇرۋدا ” ون ءبىردى جەتكىزۋدى“ تۇتقا ەتىپ، ” اپتا سايىن ورنالاستىرۋ، اي سايىن قورىتىندىلاۋ، ماۋسىم سايىن ىلگەرىلەتۋ“ شاراسىن قولدانىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق رۋحاني مەكەنىن قۇرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتۋ، ءار ۇلتتىڭ سوتسياليستىك وسىزاماندانۋعا بىرگە قادام تاستاۋىن جەبەۋ، ءار ۇلتتىڭ ارالاسۋىن، ىشتەسۋىن، توعىسۋىن جەبەۋ سياقتى جاقتاردان جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەرىك ورناتۋ قىزمەتىن ناقتى، جاندى، ءونىمدى تۇردە ويداعىداي ىستەپ،  ءار ۇلت   بۇقاراسىن بەينەت پەن زەينەتتى بىرگە وتكەرەتىن، داڭق پەن نامىستا بىرگە بولاتىن، اششى - تۇششىنى بىرگە تاتاتىن، تاعدىرلاس بولاتىن ورتاق تۇلعا ۇستانىمىن بەرىك ورناتۋعا جەتەلەدى.
 
شارتاراپقا تارالعان قۇلاققا جاعىمدى ءان اۋەنىن تىڭدايىق؛
 
شاتتىققا شومىپ، مىڭ بۇرالعان ءبيدى تاماشالايىق؛
 
ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسقان جاراسىمدى  ۇلتتار ىنتىماعى حيكاياسىن باياندايىق؛
...
تارباعاتايداعى ءار ۇلت بۇقاراسى انار دانىندەي تىعىز ۇيىسىپ، ءبىر نيەتپەن سەلبەسىپ، ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارا وتىرىپ تارباعاتايدىڭ گۇلدەنىپ -كوركەيگەن، ورنىقتى تاماشا كارتيناسىن سالۋدا.



رەداكتورى : اراي ەركىن قىزى

 
تورابىمىزدان ماقالا كوشىرەتىن بولساڭىز، توراپ اتىن بەرىپ قويۋدى ۇمىتپاڭىز، بولماسا زاڭدىق جاۋاپكەرلىگىن قۋزاستىرامىز.
مىسالى: «تارباعاتاي اقپارات تورابىنان» الىندى