بۇل قارالتقىم تور ماقتا گۋتيان ءماجىلىسى ەسكەرتكىش سارايىنىڭ 2-كورمە بولىمىندەگى مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ اراسىندا تىم كوزگە ءتۇسىپ كەتپەيدى.
«الايدا وسى كونەتوز تور ماقتا ءبىر جاندى حيكاياعا تيەك بولىپ،پارتيانىڭ اۋەلگى ماقساتىنىڭ قۇپيا سيفرى قامتىلعان-دى». گۋتيان ءماجىلىسى ەسكەرتكىش سارايىنىڭ ءتۇسىندىرۋشىسى لياۋ لييۇن وسى وتكەن ءىستى تەرەڭ سەزىممەن اڭگىمەلەپ بەردى:
ۋاقىتتى 1929-جىلداعى قىستىڭ باس كەزىنە شەگەرەلىك،ماۋ زىدۇڭ مينشي ەرەكشە كوميتەتى تۇرعان جەر __ گۋتيان سۋجياپوعا كەلىپ،مينشي قىزىل وڭىرىندەگى توڭكەرىستىك كۇرەسكە جەتەكشىلىك ەتەدى.
ءبىر كۇنى كەشتە ول قولىنا پانار شامىن الىپ،وتباسىلاردى ارالاپ بۇقارانىڭ ءوندىرىس،تۇرمىس جاعدايىن ۇعىسادى. اسپاز ياڭ دۇڭدۇڭنىڭ ءۇيىنىڭ شامى جانىپ،ەسىگى اشىق تۇرعانىن كورىپ،ماۋ زىدۇڭ ۇيگە كىرىپ ونىمەن اڭگىمەلەسەدى.
تاۋلى وڭىردە قىستىڭ كەشىندە سۋىق اياز سۇيەكتى قاريدى. ماۋ زىدۇڭ ياڭ دۇڭدۇڭنىڭ توسەگىنە جۇقا ءبىر قابات سابان عانا توسەپ،اتىزدا جۇمىس ىستەگەندە جاڭبىردا كيەتىن ەسكى پالما سۋلىقتى جامىلعى ەتكەنىن كورىپ، جان اشىرلىقپەن: اپاي،جاسىڭىز ەگدەلەپ قالدى،مىناداي سۋىق كۇندە وسى پالما سۋلىقتى عانا جامىلساڭىز بولا ما؟ دەپ سۇرايدى.
ياڭ دۇڭدۇڭ كۇلىپ تۇرىپ: شىداسام بولعانى ءبارى دە ءوتىپ كەتەدى دەيدى.
ماۋ زىدۇڭ: كوتەرىلىس كەزىندە سىزگە ماقتالى كورپە تيمەدى مە؟-دەپ قايتالاي سۇرايدى.
ياڭ دۇڭدۇڭ دەرەۋ: ءتيدى،ۇلىم قىزىل قورعاۋشىلارعا ىلەسىپ مىندەت اتقارۋعا كەتتى، مەن كورپەمدى سوعان بەردىم دەدى.
مۇنى ەستىگەن ماۋ زىدۇڭ اسەرلەنىپ: اپاي،قازىر ءبىزدىڭ تۇرمىسىمىز ءالى جاپالى،الايدا سىزدەر وسىنداي قىزۋ سۇيىسپەنشىلىكپەن قىزىل ارمياعا قولداۋ كورسەتىپ وتىرسىزدار،ءبىزدىڭ توڭكەرىستىك ءىسىمىز،ءسوز جوق، تابىسقا جەتەدى! دەدى.
ءسوزىن اياقتاتقان ماۋ زىدۇڭ ءوزىنىڭ بولمەسىنە اسىعىس قايتىپ،توسەگىندەگى جالعىز ءجۇن ءاديالىن الىپ،ياڭ دۇڭدۇڭنىڭ ۇيىنە قايتا ورالىپ،ءجۇن ءاديالدى ونىڭ قولىنا ۇستاتىپ بىلاي دەدى: مىنا ءجۇن ءاديال قالايدا انا پالما سۋلىقتان جىلى،كۇن سۋىتىپ كەتتى،دەنساۋلىعىڭىزعا كوڭىل بولگەنىڭىز بارىنەن ماڭىزدى!
ياڭ دۇڭدۇڭ اسەرلەنىپ كوزىنە جاس الادى.
مينشي ەرەكشە كوميتەتىندەگى جولداستار وسى ءىستى بىلگەن سوڭ قاتتى اسەرلەنەدى،ماۋ زىدۇڭنىڭ ءالى ناۋقاستانىپ جۇرگەنىن ەسكەرىپ،وعان جاڭا تور ماقتا كورپە ساتىپ الىپ بەرەدى.
كوپ وتپەي ماۋ زىدۇڭ سۋجياپودان كەتىپ،قىزىل 4-ارمياعا قايتا ورالىپ،الدىڭعى شەپ كوميتەت قىزمەتىن باسقارادى،اتتاناردان بۇرىن تور كورپەنى مينشي ەرەكشە كوميتەتىنە قالدىرىپ كەتەدى.
سول تور كورپە كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتاۋلى،ەسكى دۇنيەگە ءتىل بىتپەگەنىمەن،جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ حالىق بۇقاراسىمەن اراداعى رياسىز سۇيىسپەنشىلىگىنە كۋا بولىپ، پارتيانىڭ حالىققا دەگەن اۋەلگى ماقساتىن ايگىلەپ،سانسىزداعان ەكسكۋرسيالاۋشىلاردى اسەرلەندىرۋدە.
تور كورپە اڭگىمەسى 1929-جىلى بولعان. سول كەزدە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ قۇرىلعانىنا نەبارى 8 جىل،ارميا قۇرىلعانىنا ەندى عانا ەكى-اق جىل بولعان،ءالى بۇعاناسى قاتا قويماعان،جۇڭگو توڭكەرىسىنىڭ شىعار جولى جونىندە ماشاقاتپەن ىزدەنىس جاساپ جاتقان ەدى.
«سول كەزدە جاعدايدىڭ دامۋى مەن توڭكەرىس قوسىنىنىڭ ۇزدىكسىز زورايۋىنا ساي،قىزىل ارميادا اسكەري ىسكە ءمان بەرىپ،ساياسيعا نەمقۇرايدى قاراۋ،بانديتتىك يدەيا جانە ميليتاريزم سياقتى بەي پرولەتارلىق يدەيا جارىققا شىعىپ،تازالاۋ مەن رەتتەۋگە ايرىقشا مۇقتاج بولاتىن» دەدى گۋتيان كادرلار شۋەيۋانىنىڭ ۇنەمىلىك ىستەرگە جاۋاپتى ورىنباسار باستىعى زىڭ حانحۇي.
سۋجياپودان اتتانعان سوڭ ماۋ زىدۇڭ ءبىر رەتكى ماڭىزدى جيىننىڭ دايىندىق قىزمەتىنە كىرىسەدى. بۇل 1929-جىلى 12-ايدىڭ سوڭىندا مينشي گۋتياندا اشىلعان قىزىل 4-ارميا پارتيا 9-قۇرىلتايى،ياعني تاريحقا جازىلعان گۋتيان ءماجىلىسى ەدى.
گۋتيان ءماجىلىسى پارتيا مەن حالىق ارمياسى قۇرىلىسىنا دۇرىس بەتالىس كورسەتتى __ پرولەتارلىق يدەيامەن پرولەتارلىق ساياسي پارتيا جانە حالىق ارمياسىن قۇرۋ،ياعني «پارتيانى يدەيالىق جاقتان قۇرۋ،ارميانى ساياسي جاقتان قۇرۋ».
«گۋتيان ءماجىلىسى پارتيا مەن حالىق ارمياسىنىڭ ءومىر ءسۇرۋى مەن قۇرىپ- جوعالۋىنا ساياتىن ءبىر قىدىرۋ شەشۋشى ماسەلەلەرگە جاۋاپ بەردى،اسىرەسە،‹كىمدەر ءۇشىن سوعىس جۇرگىزۋ› سىندى ءتۇبىرلى ماسەلەگە جاۋاپ بەردى» دەدى زىڭ حانحۇي. ونىڭ قاراۋىنشا،ماۋ زىدۇڭنىڭ كەزىندە بۇقاراعا ءجۇن ءاديال ۇسىنۋى شارت-جاعداي قانشا جاپا-ماشاقاتتى بولعان سايىن،پارتيا بۇقارانى سونشا كوكەيدە ساقتاپ،بۇقارانى سۇيەنىش ەتەتىنىن تۇسىندىرەدى.
بايىرعى رايون،سوۆەتتىك رايون __ فۋجياننىڭ نەگىزگى ولكە جاعدايىنىڭ ءبىرى،2012-جىلى تۇراقتانعان 23 ولكە دارەجەلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ،وركەندەتۋ قىزمەتىندەگى ءتۇيىندى اۋداندار تۇگەلدەي بايىرعى رايونداعى اۋداندار بولاتىن. ۇزاق ۋاقىتتان بەرى قاتىناس شارت-جاعدايى مەن كاسىپ سالاسى قۇرىلىمى سياقتىلاردىڭ شەكتەۋىنە ۇشىراعاندىقتان،بۇل ارانىڭ ەكونوميكالىق،قوعامدىق دامۋى سالىستىرمالى كەنجە قالعان.
«بايىرعى رايوننىڭ،سوۆەتتىك رايوننىڭ جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋ بارىسىندا بىردە-بىرەۋىنىڭ قاتاردان قالماۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتۋ كەرەك»،وسى ايبىندى سەرتتى ورىنداۋ ءۇشىن،فۋجيان ولكەسى بايىرعى رايوندى،سوۆەتتىك رايوندى جاپپاي گۇلدەندىرۋدى دەن قويا،كۇش سالا ىلگەرىلەتتى.
گۋتيان قالاشىعى ۋدي قىستاعىنىڭ تۇرعىنى جاڭ ياڭحۇي بۇرىنعى «ۋديدان وتكەنگە باتىلدىق ەتكەنىڭمەن،ۋديدا ايالداۋعا باتىلدىق ەتپەيسىڭ» دەپ تاقپاققا اينالعان اۋىلىنىڭ بۇگىن قاۋىرت دامىپ،دوڭگەلەك داۋلەتتىلىككە بەت الارىن مۇلدەم ويلاماعان ەدى.
قىزىل ساياحاتتى تۇلعالاۋ ارقىلى ۋدي سەرىكتەستىك ەنگىزىپ،«قىزىل ارميا شاعىن قالاشىعىن» قۇرىپ،گۋتيان قىزىل تاربيەلەۋ جانە قىزىل ساياحات كاسىبىنىڭ كەڭەيتىلگەن ماڭىزدى نىسانىنا اينالدى،تەك وتكەن جىلدىڭ وزىندە 23 مىڭنان ارتىق ادام-رەت سەزىنۋگە كەلدى.
گۋتيان قالاشىعىنىڭ باستىعى حۋا جۋان بىلاي دەدى: بىلتىر مەملەكەت مەرەكەسى،جۇڭچيۋ مەرەكەسى كەزىندە 100 مىڭعا جۋىق ساياحاتشى قىزىل گۋتيانعا كەلدى. وتكەن جىلى تۇتاس جىلدا 3 ميلليوننان ارتىق ادام-رەت ساياحاتشى قابىلداپ،سىرتقا قاراتا 1062 رەت كلاس (رەت) اشىپ 98 مىڭ ادامدى (رەت) تاربيەلەپ،ساياحات جالپىلىق كىرىسىنەن ءبىر ميلليارد 500 ميلليون يۋان كىرگىزدى.
بۇگىنگى تاڭدا مينشي شاڭحاڭ گۋتياننىڭ تازا اۋاسى ادام جانىن راحاتقا بولەپ،تاۋدا ورمان جايقالىپ،ءمولدىر بۇلاق سىڭعىرلاي اقتى. تاماشا ەكولوگيا جاڭا دامۋ اكەلدى.
گۋتياندا كوپ جىل ەرەكشە ەگىس الاڭى تيجاراتىمەن اينالىسقان شۇي گوفىڭ بىلاي دەدى: «گۋتياننىڭ ەكولوگيالىق ورتاسى تاماشا،ەككەن كوكونىس،جەمىس-جيدەكتەردىڭ ساپاسى جاقسى،تازا،لاستانباعان،باعاسى ورتا ەسەپپەن ادەتتەگى بازار باعاسىنان ％50 قىمبات».
2020-جىلى فۋجياننىڭ بايىرعى رايونى، سوۆەتتىك رايونى كەدەيلىكتەن ارىلىپ، دوڭگەلەك داۋلەتكە ۇمتىلۋدا شەشۋشى سيپاتتى تابىسقا قول جەتكىزدى: قازىرگى ولشەم بويىنشا اۋىل-قىستاقتاعى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ،كارتچكالاندىرىلعان 452 مىڭ كەدەي حالىق كەدەيلىكتەن تۇگەلدەي ارىلدى،بايىرعى رايوننىڭ،سوۆەتتىك رايوننىڭ ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنى مەن شارۋالاردىڭ جان باسىندىق قولداعى ناق كىرىسىنىڭ ارتۋ قارقىنى كوپ جىل بويى تۇتاس ولكەنىڭ ورتاشا دەڭگەيىنەن استى.
تاۋ،وزەن كومكەرگەن،اق داۋال،قاراكوك قىشى كەرپىشپەن قالانعان گۋتيان ءماجىلىسى ەسكى جۇرتىنىڭ كەلبەتى ءباز-باياعىسىنداي بولىپ،ادامداردى جابال كەلۋگە باۋرادى. ەدەندە سول جىلى ماجىلىسكە قاتىناسقانداردىڭ وت جاعىپ جىلىنعان بەلگىلەرىن ءالى انىق كورۋگە بولادى،92 جىلدىڭ الدىنداعى قىستا گۋتيان ماجىلىسىنە قاتىناسقان ۋاكىلدەر مەشتى قاۋمالاي وتىرىپ،جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىنداعى توڭكەرىس كۇشى قۇددى مەشتەگى جالىن سياقتى ۇزاق بولاشاقتى نۇرلاندىردى.
«تور كورپەنىڭ حيكاياسىن قايتالاي ەسكە الىپ،بۇگىنگى جۇڭگو كوممۋنيستەرى مىنانى تەرەڭ تانىپ جەتتى: مەيلى قانشا شالعاي جول باسسا دا،نە ءۇشىن ساپارعا شىققانىن ۇمىتپاۋ كەرەك». پارتيا تاريحى وقىمىستىسى فۋ چيشىڭ بىلاي دەدى: «قاي-قاشان دا حالىقتى باقىتقا كەنەلتۋدى كوزدەپ،ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋ اۋەلگى ماقساتى مەن بورىشىنا بەكەم تاباندى بولعاندا عانا،پارتيا حالىقتىڭ شىن جۇرەكتەن قولداۋىنا يە بولادى».
«شينجياڭ گازەتىنەن»
رەداكتورى : ارداق كامالقان قىزى
تورابىمىزدان ماقالا كوشىرەتىن بولساڭىز، توراپ اتىن بەرىپ قويۋدى ۇمىتپاڭىز، بولماسا زاڭدىق جاۋاپكەرلىگىن قۋزاستىرامىز.
مىسالى: «تارباعاتاي اقپارات تورابىنان» الىندى