تابىسقا جەتۋدىڭ كىلتى ــ ادامگەرشىلىك

ي ميڭ

     بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا لو جىنيۇي مىناداي ءبىر اڭگىمە ايتتى.
 
    بيىل جازدا ۋحان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 3-جىلدىعىنداعى ءبىر ستۋدەنت لوگيكالىق ويلاۋ پراكتيكاسىنا بارادى. سەرىكتىك ونى قاريدارلارعا قىزمەت وتەۋ بولىمىنە ورنالاستىرىپتى. وندا قىزمەت تەك ءار كۇنى قاريدارلاردىڭ تەلەفونىن قابىلداۋ ەدى.  بۇندا قاريدارلاردىڭ كوپ ساندىسىنىڭ ايتارى: «مەنىڭ كىتابىمدى نەگە ءالى جەتكىزىپ بەرمەدىڭدەر؟» دەگەن سۇراقتان ارى  اسپايدى.
  
  كوپشىلىك بۇل ءبولىستى دارىندىنى  دارىنىنا ساي ءدال كەلمەيتىن قىزمەتكە ءبولدى دەپ ءتۇسىندى. الايدا ول  پراكتيكا ۋاقىتى تولىپ، قايتاتىن كۇنى قىزمەتتەستەر ۋيچات توبىنان ءبىر قۇجاتتى ورتاقتاستى.  بۇل ەشقانداي   ادامنىڭ ورنالاستىرۋى، تالابى،باقىلاۋىندا ەمەس، قايتا قىزمەت بارىسىندا ءوز قالاۋى بويىنشا قورىتىندىلاعان ناتيجەسى  ەدى. ول : «بۇل مەنىڭ وسى ەكى اي پراكتيكا مەزگىلىندە،ءار كۇنى تەلەفون قابىلداۋ بارىسىندا، سەرىكتەستىككە حابارلاسقان قاريدارلاردىڭ ۇنەمى قوياتىن سۇراقتارىن، وعان قالاي جاۋاپ قايتارۋدى جانە ءىشىنارا قاريدارلارمەن قالاي سويلەسسە ءونىمدى بولاتىنىن، باسقا سەرىكتەستىكتىڭ قاريدارلارعا قىزمەت كورسەتۋ بولىمىندەگىلەرمەن ءوزارا پىكىر الماستىرىپ، 30 بەتتەن ارتىق وسى قۇجاتتى دايىندادىم.
  
  مۇنىڭ بۇدان بىلاي سەرىكتەستىكتىڭ  قاريدارلارعا قىزمەت وتەۋىنە ازدا بولسا سەپتىگى تيسە ەكەن دەيمىن» دەيدى.
   بۇعان قاتتى ريزا بولعان لو جىنيۇي: « ءبىر ادامنىڭ باعاسى ءوزىنىڭ يگەرگەن بىلىمىمەن، جيناقتاعان تاجىربيەسىمەن بەلگىلەنبەيدى، قايتا  ونىڭ ماسەلەگە قالاي تالداۋ جاساۋى مەن قالاي شەشۋىندە تۇر. وسىنداي ءوز ەرەكشەلىگى بولعاندا ونى ءبىر دارىندى، مىقتى ادام دەۋگە بولادى» دەدى.
   ءيا ءار قانداي سىرتقى فاكتورلاردان دا ماڭىزدىسى ىشكى وزەك،« تەگى قانداي ادامسىڭ؟»

*  *  *

   ءبىر رەت ءتىلشى ۋاندا توبىنىڭ باس القاسى ۋاڭ جيانلينعا بىلاي دەپ سۇراق قويدى:
   ــ نە ءۇشىن دۇڭ ميڭجۋمەن بىرلىكتە يىڭلۇڭ قارجى قوسۋىنا قاتىناساسىز؟
   ــ اۋەلى، تەرەڭ دوستىق، ونان قالسا، دۇڭ باس القاعا سەنەمىن. ونىڭ تاڭداۋىنا ەشقاشان كۇماندانبايمىن،- دەدى ۋاڭ جيانلين بايىپپەن.
   ودان كەيىن سۇحباتتاردا دا ۋاڭ جيانلين دۇڭ ميڭجۋدى اۋزىنان تاستامادى ءارى ونىڭ ءار قانداي قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە دۇرىس تالداۋ جاسايتىن  ەرەكشەلىگىن باسا دارىپتەدى. مىنە، بۇل باسقا ەمەس، ادامعا دەگەن سەنىم.
  
  ءبىز بارلىعىمىز «الدىمەن ادام بولۋ، ونان سوڭ ءىس ءبىتىرۋ» دەگەندى كوپ ەستيمىز. بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسى تەرەڭ. ءبىر ادام بەينە سەرىكتىك دەسەك، مىنەز-قۇلقىڭ سەرىكتىكتىڭ مادەنيەتى، ادامگەرشىلىك سەرىكتەستىكتىڭ سىرتقى كەلبەتى، ال سەن ىستەگەن ءاربىر ءىس سەرىكتەستىكتىڭ وندىرگەن ءونىمى سياقتى، باسقالار سەنىڭ سەرىكتەستىگىڭدەگى ونىمدەر مەن قىزمەت وتەۋ ساپاسىنا قاراي سەنىمەن سەلبەسۋ-سەلبەسپەۋدى بەلگىلەيدى. ءبىز ءبىر تابىسقا جەتكەن ادامنىڭ كىشى پەيىل، باسقالارعا دەگەن جايدارمان پوزيتسياسىن، وزىندىك  ەرەكشەلىگىن بايقاعاندا ۇنەمى «ولار تابىس ساحناسىندا جۇرگەندەر، كوپ الدىندا جۇرگەندىكتەن وزدەرىن ەركشە سالاۋاتتى ۇستايدى» دەيمىز. ءبىراق تا مۇمكىن ولاردىڭ وسىنداي ەرەكشەلىگى، وزىنە دەگەن قاتاڭ تالابى قاتارلىلار  تابىسقا جەتۋىنىڭ باستى سەبەبى شىعار.
   بۇعان ءباز بىرەۋلەر: «دۇرىس ەمەس، مەن بالا كەزىندە اعاش باسىنا شىققان تەنتەك، مىنەزى قيقارلاردى بىلەتىنمىن، ال، ولار ەرجەتكەندە ءىرى تابىستارعا قول جەتكىزدى» دەيدى.
 
  بۇندايلار تەك از ساندى ادامدار عانا. اۋەلى، كەيبىرەۋلەرى اقپاراتتىڭ اسىرەلەپ جىبەرۋىنەن تۋىنداعان بولۋى دا مۇمكىن، ونىڭ ۇستىنە ءبىز ءبىر     ادامدى تەرەڭدەي ءتۇسىنىپ، ونىڭ ۇزدىكسىز قۇلشىنىسىمەن ءبىر قادام، ءبىر قاداممەن بيىكتى قالاي باعىندىرعان جولىنا ەمەس، قايتا ەشقانداي قۇلشىنباعان ءبىر ادامنىڭ ورايى وڭىنان كەلىپ، تالەيى تاڭداي اتىپ،عاجايىپ تۇردە كينوداعىداي جەڭىسكە بىردەن جەتە سالعانىن كورگىمىز كەلەدى. الايدا، ولار تەك حيكايا، شىندىققا مۇلدەم جاناسپايدى.
  
  ءبىر رەتكى ارناۋلى سۇحباتتا تانىمال تابىسكەر ءوزىنىڭ ورتالاۋ مەكتەپتەگى كەزىن ەسكە الىپ، ءوزىنىڭ ول كەزدە وقۋدى ءجوندى وقىماعانىن، تەنتەك، سوتقار بولعانىن، مىنەزىنىڭ دە شورت ەكەنىن قايتا-قايتا اۋىزعا الادى. اڭگىمە ەندى قىزا باستاعاندا جۇرگىزۋشى جانە ءبىر سيلى قوناقتى ورتاعا شاقىرادى. ول ءدال سول تابىسكەردىڭ ورتالاۋداعى  كلاس جەتەكشىسى ەدى. كلاس جەتەكشىسىنىڭ ەسىندە بۇل تابىسكەر سول كەزدە وتە اقىلدى، ءتىل العىش، ەلپەك ەكەنىن،كەي كۇندەرى كەشكى پىسىقتاۋدان تۇسكەننەن كەيىن، ۆەلوسيپەدپەن جاقىن ماڭداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ كىتاپحاناسىنا بارىپ تاڭ اتقانشا ساباق قارايتىنىن ماقتانا ايتتى. الگى تابىسكەر ناق مايداندا قىسىلىپ، بەتى قىزارىپ، جىميا كۇلىپ مۇعالىمى ايتقاندى مويىنداي: «ادام وتكەندى ەسكە العاندا قالاي بولماسىن باسقالاي وزگەشە ءتۇس ەنگىزۋدى قالايدى عوي»  دەيدى.
  
  ادام جارىق دۇنيە ەسىگىن اشىسىمەن-اق تابىسقا جەتەنىنى بىردەن بەلگىلەنبەيدى، مەيلى قانشا تالانتتى ادام بولسادا اقىرىن-اقىرىن ءوز بيىگىن باعىندىرعان.
  
  ءبىر وقىرمان مەنەن: «ادام تەگى شامالاپ، نەگە جەتكىسى كەلەتىنىن بىلگەن سوڭ قۇلشىنۋ كەرەك پە، الدە، الدىمەن قۇلشىنىپ، سوڭىندا قانداي بولىپ شىعاتىنىن كورۋ كەرەك پە؟» دەپ سۇراعان ەدى.
  
  مەن ۋنيۆەرسيتەتتەگى كلاسكومدى ەسكە الدىم، ءدال وسى سۇراققا ول ەشقاشان باس قاتىرىپ كورمەگەن، تەك ءوزى ىستەۋگە ءتيىستى ءاربىر ءىستى وتە مۇقيات ىستەيتىن ەدى. وسى كلاسكومىمىزدى اۋىزعا الساق، ءبارىمىز ونىڭ تاسىن تورتتەن قوياتىن    ەدىك. ويتكەنى ول كەيىن قانداي شارۋا ىستەسەدە، مەيلى قايدا بارسادا قاتەلەسپەيدى، سەبەبى، ونىڭ بويىندا ءبىر وزىنە ءتان، باسقالاردان بيىك كورسەتەتىن ەرەكشە ادامگەرشىلىك قاسيەت بار  ەدى.
   سوندىقتان جاستار كوپ نارسەگە باس قاتىرا بەرمەي، قولىنداعى جۇمىسىن تىڭعىلىقتى تىندىرىپ، وزىنە جان-جاقتىلى تولىق، وزىندىك ادامگەرشىلىك پەن جاقسى ادەت قالىپتاستىرۋ كەرەك، ءار كۇنى ۇزبەي ءوزىن جەتىلدىرۋ كەرەك، سەنىڭ ادامگەرشىلىگىڭنىڭ تولۋى سەنىڭ بولاشاعىڭداعى دامۋ جەتىستىگىڭدى، باعىندىرار بيىگىڭدى بەلگىلەيدى.
   كوڭىلىڭدى ورنىقتىرىپ، العا ىلگەرلەپ، ىستەي ءجۇرىپ تولعانىپ، كورە ءجۇرىپ كوڭىلىڭە تۇيسەڭ بولدى. ادامگەرشىلىكتىڭ جولى داڭعىل، اسپانى ماڭگى اشىق. قانداي اسقار شىڭعا تەك ادامگەرشىلىك قانا الىپ شىعاتىنىن تالاي تابىسكەرلەر مەن ۇلىلاردىڭ ءومىرى سان مارتە دالدەگەن. بۇكىل ادامزات تاريحى ساحناسىندا   ادامگەرشىلىك حاقىندا ايتىلىمدار ەجەلدەن قازىرگە دەيىن قالىپتاسقان ۇستانىم ىسپەتتى. ادامنىڭ وزگە جاراتىلىستان وزگەشەلىگى دە سول ادامگەرشىلىكپەن ايقىندالماق.
   ءيا ءسىز تابىسكەر بولۋدى ارمانداساڭىز ول ارمانىڭىزعا  قانات،تابىسقا جەتۋدىڭ كىلتى ــ ادامگەرشىلىك. ادامگەرشىلىك تەك تابىسقا عانا جەتىكىزۋشى ەمەس، ول ناعىز ادام بالاسىناءتان قاسيەت، ادامدىقتىڭ نەگىزى.

   اۋدارعان-نۇرجان اسەت ۇلى

  رەداكتورى ؛ گۇلنۇر جۇماش قىزى

  تورابىمىزدان ماقالا كوشىرەتىن بولساڭىز، توراپ اتىن بەرىپ قويۋدى ۇمىتپاڭىز، بولماسا زاڭدىق جاۋاپكەرلىگىن قۋزاستىرامىز.                                                    

  مىسالى؛ « تارباعاتاي اقپارات تورابىنان »الىندى